V,2. Quomodo ecclesia debeat dedicari
1
1.
Sequitur
2
de dedicatione
3
, quomodo ecclesia
debeat
dedicari
4
et quid significat
5
huiusmodi dedicatio.
2.
Solius pontificis est dedicare, quia gerit imaginem summi pontificis, id est christi, | qui spiritualiter dedicat
A
.
3.
Primo autem aspergit ecclesiam ter aqua extra et circuit
a
. Que aspersio significat baptisma
b
.
4.
Quando autem uenit
6
ad portam, percutit uirga pastorali, quia per predicationem pastorum ueniunt infideles ad consensum fidei, qui per apertionem
7
ianue
8
designatur
9
. Percutit, dico, superliminare rationis dicens: "atollite portas, principes, uestras
10
c
", a cordibus hominum ignorantiam
11
et huiusmodi, o uos demones uel potius homines, "attollite", id est auferte
12
. Et respondet diaconus, qui est intra in persona populi, qui nescit, quis est, qui debet intrare: "quis est iste rex glorie
B
?" Et ter
13
dicitur hoc
d
propter triplicem potestatem, quam habet christus in celo et
14
in terra et
15
in inferno
e
. Vnde: "ut
trina rerum machina
16
/ celestium, terrestrium/ et infernorum condita
17
/ flectant
18
genu iam subdita
f
".
5.
Tunc aperto hostio intrat episcopus cum populo
g
, quia si utatur debito officio, nichil potest ei resistere
C
. Et
dicit: "pax huic domui et omnibus habitantibus in ea
h
", quia christus uenit, ut reconciliaret nos deo
D
.
6. Et orat prostratus. Et postquam
19
surrexerit
20
orat sine salutatione non dicens: "dominus uobiscum
i
", quia qui cathezizati
21
sunt, non sunt digni, ut fiat eis applausus
22
j
E
.
7.
Postea scribit in terra uirga pastorali prius faciens crucem, et scribit alphabetum ex transuerso angulo orientis
23
ad angulum ex parte occidentis et econuerso. Et illa scriptura, que
24
scribitur litteris hebraicis
25
et grecis
k
, figurat
26
27
rudimenta
28
fidei ecclesie, que ex iudeis et gentibus est conlecta
29
.
8.
Quod
30
autem ex transuerso, significat, quod ille
31
, qui
32
prius erat dexter, factus est sinister, et qui erat in capite, factus est in cauda et econuerso, et
hoc
33
per uirtutem crucis
G
.
9. Idem ordo est
penitus
34
in spirituali dedicatione. Prius enim consentit fidei aliquis, et hoc est apertio porte, postea orat sacerdos pro eo, et postea instruit eum
35
in fide.
10.
Postea
36
accedit ad altare et dicit: "deus, in
adiutorium
l
", quia tunc primum incipit, quod principalius est
H
.
11. Et non
dicit
alleluia
m
, quia
37
qui baptizati non sunt, non sunt digni laudibus angelorum
38
, penultimo
tobie
39
: " in
40
plateis
eius
cantabitur
alleluia
n
I
".
12.
Postmodum benedicit aquam admiscens
41
sal, quod significat doctrinam legis diuine, que est sal federis, et cinerem, id est memoriam dominice passionis, et uinum limphatum
o
, per quod christi deitas et humanitas designatur, quia per fidem dominice passionis, que habetur per doctrinam legis diuine, unitus
42
est populus, qui significatus
est
43
per aquam, quia "aque multe populi multi
p
", christo deo et homini
q
J
.
13.
Postea facit quatuor cruces in quatuor cornibus
44
altaris
45
r
de
aqua
46
, quia dictum est
47
abrahe in
48
genesi: "dilataberis
49
ad orientem | et occidentem
50
51
ét septentrionem et meridiem
s
K
".
14.
Postea
facit
52
aspersorium de ysopo
t
, per quam significatur
53
humilitas, que creuit in petra, christo scilicet
54
, et ualet ad tumorem
55
et ad pectus, id est ad superbiam sanandam
56
L
. Et aspergit
altare
septies
57
u
, quia
58
in baptismo dantur septem dona spiritus sancti. Et
semper
59
circuit
v
.
15. Ille autem circuitus semper
60
significat diligentiam, quam debet habere sacerdos. Vnde in
cantico
61
: "inuenerunt me custodes
62
uigiles, qui circueunt
63
ciuitatem
w
N
".
16.
Postea
aspergit totam ecclesiam intra ter
x
, sine aliqua differentia maiores et minores lapides, quia apud eum
64
non debet esse acceptio personarum, et intra, quia exterior ablutio
65
nichil
66
ualet sine interiori, et ter, quia illa aspersio
67
significat aspersionem baptismi, que fit beneficio trinitatis
68
O
.
17.
Interim autem cantat chorus illum psalmum: "exurgat
deus
69
y
", et: "qui habitat in adiutorio
70
z
aa
", in quibus
71
fit mentio de ecclesia et de constitutione ipsius, ut ibi
72
: "qui habitare facis unius moris
73
in domo
ab
", et ibi: "qui
habitat
ac
" et
cetera
74
.
18.
Episcopus uero dicit: "domus mea domus orationis uocabitur
ad
ae
", quia eius officium est facere, ut ecclesia sit
domus
orationis
75
76
, non negociationis
P
.
19. Postea residuum aque fundit ad basim
af
sicut in ueteri testamento residuum sanguinis ad crepidinem
ag
, quod idem est quod basis
77
, quia
78
residuum
79
deo commendat, qui est summus sacerdos, cuius est
etiam
80
suplere defectum aliorum sacerdotum
Q
.
20.
Postmodum extergit altare linteo candido
ah
, quod significat humanitatem christi, cui assimilamur magis et magis per bona opera.
21.
Postea
offert
incensum
ai
, quod significat
81
deuocionem orationis. Qui enim habet septem dona spiritus sancti et assimilatus est deo, poterit ei offerre deuotam orationem, quia habet dei similitudinem
R
.
22.
Postea facit cruces in cornibus altaris oleo et ungit crismate
aj
. Per oleum nitor bone conscientie, per crisma, quod est ex oleo et balsamo, odor bone fame
S
.
23.
Et
cantatur illa antiphona: "unxit te deus, deus tuus, oleo leticie
ak
", de christo
U
.
24.
Et
postquam crismatum est altare, crismantur
duodecim
cruces
82
, in quibus sunt duodecim
luminaria
83
posita a principio
al
, que significant duodecim apostolos, qui fide crucifixi
84
totum mundum illuminauerunt, quia dicit bernadus: "tota
philosophia
nostra
85
est fides crucifixi
am
". Et apostolus: "nichil iudico me scire inter uos nisi ihesum christum et hunc crucifixum
an
V
".
25. Ideo est ordo spiritualiter, ut homo habeat primo dona spiritus sancti, postea purificetur magis et magis et
86
assimiletur christo, quia "christus passus est pro nobis
ao
", dicit petrus, "uobis
relinquens
87
exemplum, ut sequamini uestigia eius
ap
aq
".
26. Et tunc potest offerre deuotionem orationis, per quam habet homo
88
nitorem bone
conscientie, postea
89
securam mentem: "secura
mens
90
, iuge conuiuium
ar
", prouerbiorum
xu
91
. Et tunc habet | odorem bone fame, ut possint ei dicere adolescentule: "trahe me post te, in odore unguentorum tuorum
92
curremus
as
", cantici
i
93
.
27. Tunc autem, ex quo hec habentur, non restat, nisi ut
94
induatur candore immortalitatis. Vnde ultimo induit episcopus altare candidis uestimentis
at
.
28.
Et
95
obicitur: est
tempus
96
loquendi et tempus tacendi
au
. Similiter: est
97
tempus
98
figurarum et est
99
tempus ueritatis. Sed figure recesserunt, ergo non
100
debent hec fieri, ut uidetur
X
.
29. Ad quod dicimus, quod
101
reuera figure cessauerunt
102
, quarum ueritas apparet. Sed adhuc multiplex
ueritas
103
latet, quam non uidemus. Vnde utitur ecclesia figuris, uerbi gratia, ut ita per
104
uestimenta candida aliquo modo uideamus decorem animarum nostrarum et
105
gloriam
106
immortalitatis nostre, que
107
uidere non possumus manifeste
Y
.
Lesarten
1
Quomodo ... dedicari: om
P2, T
2
Sequitur: ante add
P2
3
dedicatione: dicatione T
4
ecclesia
debeat
dedicari: ecclesie dedicari debeant P2, T
5
significat: significet P2, T
6
uenit: peruenit T
7
apertionem: aspersionem (e aspersionenem corr)
T
8
ianue: om
P2
9
designatur: designantur P2
10
principes
uestras: P2, T
;
om
P1
11
ignorantiam: P2, T
; ignorantium P1
;
e per ignorantiam corr
P1
12
auferte: et cetera add
P2, T
13
ter: T
; cetera P1, P2
14
et: om
P2, T
15
et: P2, T, Dur
;
om
P1
16
machina: e manchina corr
T
17
condita: P2, T
; subdita P1
18
flectant: P2, T
; flectat P1
19
postquam: post cum P2, T
20
surrexerit: surrexit T
21
cathezizati: tantum add
P2, T, Dur
22
applausus: ex applauplausus corr
T
23
orientis: ut add
P2, T
; usque add
Arnold
24
scriptura
que: P2, T
;
om
P1
25
hebraicis: ebreis P2, T
; latinis Dur
26
figurat: ante quod P1
27
figurat: significat P2
28
rudimenta: indumenta T
29
conlecta: confecta P2, T
30
Quod: ante add
T
31
ille: populus Dur
32
qui: om
T
33
et
hoc: om
P2
34
est
penitus: penitus est P2
35
eum: eos T
36
Postea: et ante add
P2
37
quia: et P2
38
non ... angelorum: digni laudibus angelorum non sunt P2
39
penultimo
tobie: tobie penultimo P2, T
40
in: et ante add
P2, T
41
admiscens: admittens T
42
unitus: unicus P2
43
significatus
est: significatur P2, T
44
cornibus: corni ante add
P1
45
altaris: caritatis Dur
46
de
aqua: P2, T
;
om
P1
47
est: om
P2
48
in: om
P2, T
49
dilataberis: e dilaberis corr
T
50
occidentem: ante ad P1
51
occidentem: occidente P2
52
facit: ante facit expunxit
T
53
significatur: om
P2, T
54
scilicet: om
P2
55
tumorem: timorem T
56
id est ... sanandam: P2, T
; sanandum P1
57
septies: species T
58
quia: et P2
59
semper: septies Dur
60
semper: om
P2
61
in
cantico: canticum P2, T
62
custodes: om
P2, T
63
circueunt: circuerunt P2
64
eum: deum Dur
65
ablutio: absolutio P2
;
e abluitio corr
P1
66
nichil: non P2, T
67
aspersio: P2, T, Dur
; ablutio P1
68
trinitatis: ante caritatis expunxit
T
69
deus: om
P2, T
70
adiutorio: altissimi add
P2, T
71
quibus: psalmis add
P2, T
72
ibi: habetur add
P2
73
moris: om
P2
74
et
cetera: om
P2, T
75
orationis: dei Dur
76
sit
domus
orationis: domus orationis sit P2
77
basis: bassis (ante passi exp)
P2
78
quia: quod P2
79
residuum: quod excedit uires humanas in tanto sacramento add
Dur
80
est
etiam: eciam est P2, T
81
significat: P2, T
; significet P1
82
crismantur
duodecim
cruces: xii cruces crismantur P2
83
duodecim
luminaria: luminaria duodecim T
84
crucifixi: post sunt add et expun
P2
85
philosophia
nostra: (ante fides expunxit)
T, (cf Arnold, Spiritualis consecratio, p 354-356)
Arnold
; mea prophetia P1, P2
; prophetia nostra P2
86
et: ut T
87
uobis
relinquens: reliquens nobis T
88
homo: om
P2, T
89
bone
conscientie
postea: postea bone conscientie P2, T
90
secura
mens: om
P2, T
91
prouerbiorum
xu: om
P2, T
92
odore ... tuorum: ex unguentum tuorum odore corr
T
93
cantici
i: cantum P2
; canticum T
94
ut: hec add
P2
95
Et: set T
96
est
tempus: tempus est P2, T
97
est: om
P2
98
est
tempus: tenpus est T
99
est: om
P2, T
100
non: nec T
101
quod: quia P2
102
cessauerunt: recesserunt P2, T
103
multiplex
ueritas: ueritas multiplex T
104
per: ss
P2
105
et: ut P2
106
gloriam: e uigiliam corr
P2
107
que: quam T
Quellen
a
Primo ... circuit: cf PRS XII, XVII,8 (p 178,16); cf PRS XII, XVII,11 (p 179,1sq); cf PRS XII, XVII,14 (p 179,22); cf PCR XXIII,11 (p 424,24-425,2); cf PCR XXIII,14 (p 425,15sq); cf PCR XXIII,17 (p 426,8sq)
b
Que ... baptisma: cf Ivo Carnotensis, De sacramentis ordinationis, Sermo IV (PL 162,529AB); cf Sicardus Cremonensis, Mitrale I,6 (PL 213,28C; CCCM 228, p 27,27sq); vide app. fontium ed. Arnold
c
atollite ... uestras: Ps 23,7
d
Quando ... hoc: cf PRS XII, XVII,10 (p 178,25-28); cf PRS XII, XVII,13 (p 179,19-21); cf PRS XII, XVII,16 (p 180,5-7); cf PCR XXIII,13 (p 425,10-13); cf PCR XXIII,16 (p 426,5-7); cf PCR, XXIII,19 (p 426,17sq)
e
ter ... inferno: cf Ivo Carnotensis, De sacramentis ordinationis, Sermo IV (PL 162,529CD); cf Sicardus Cremonensis, Mitrale I,6 (PL 213,29C; CCCM 228, p 29,65sq); vide app. fontium ed. Arnold
f
ut
trina ... subdita: Analecta Hymnica Medii Aevi 27, p 96, Nr. 39: Hymnus Vigiliae Ascensionis Domini: 'Aeterne rex altissime'
g
Tunc ... populo: cf PRS XII, XVII,16 (p 180,8); cf PCR, XXIII,19 (p 426,19sq)
h
Et
dicit ... ea: cf PRS XII, XVII,16 (p 180,9); cf PCR, XXIII,19 (p 426,20sq)
i
orat ... uobiscum: cf PRS XII, XVII,17 (p 180,14-16); cf PCR, XXIII,21 (p 427,4-7)
j
quia ... applausus: cf Ivo Carnotensis, De sacramentis ordinationis, Sermo IV (PL 162,530A-D); cf Sicardus Cremonensis, Mitrale I,6 (PL 213,30AB; CCCM 228, p 30,90-104); vide app. fontium ed. Arnold
k
Postea ... grecis: cf PRS XII, XVII,20 (p 180,26-30); cf PCR, XXIII,25 (p 427,18-428,3)
l
deus
in
adiutorium: cf Ps 69,2
m
Postea ... alleluia: cf PRS XII, XVII, 21 (p 181,5sq); cf PCR, XXIII,26 (p 428,8-9)
n
in
plateis
eius
cantabitur
alleluia: Tob 13,22
o
Postmodum ... limphatum: cf PRS XII, XVII,22-31 (p 181,7-182,25); cf PCR, XXIII,27-38 (p 428,11-430,7)
p
aque ... multi: cf Apoc 17,1; cf Apoc 17,15
q
quia ... homini: cf Hugo de Sancto Victore, De sacramentis II,5,3 (PL 176,442A); cf Pseudo-Hugo de Sancto Victore, Speculum II (PL 177,339D-340A); vide app. fontium ed. Arnold
r
Postea ... altaris: cf PRS XII, XVII,32sq (p 182,26-30); cf PCR, XXIII,39sq (p 430,8-15)
s
dilataberis ... meridiem: Gen 28,14
t
Postea ... ysopo: cf PRS XII, XVII,33 (p 182,31); cf PCR, XXIII,40 (p 430,16)
u
aspergit
altare
septies: cf PCR, XXIII,40 (p 430,17)
v
Et
semper
circuit: cf PCR, XXIII,40 (p 430,16sq)
w
inuenerunt ... ciuitatem: Cant 3,3; Cant 5,7
x
Postea
aspergit ... ter: cf PRS XII, XVII,35 (p 183,3-4); cf PCR, XXIII,41 (p 430,20sq)
y
exurgat
deus: Ps 67,2
z
qui ... adiutorio: Ps 90,1
aa
Interim ... adiutorio: cf PRS XII, XVII,35 (p 183,9-11); cf PCR, XXIII,41 (p 431,4-9)
ab
qui ... domo: Ps 67,7
ac
qui
habitat: Ps 90,1
ad
domus ... uocabitur: Is 56,7; cf Matth 21,13; cf Marc 11,17; Luc 19,46
ae
Episcopus ... uocabitur: cf PRS XII, XVII,36 (p 183,13sq); cf PCR, XXIII,42 (p 431,12sq)
af
residuum ... basim: cf PRS XII, XVII,40 (p 184,36); cf PCR, XXIII,46 (p 432,6sq)
ag
sicut ... crepidinem: cf Leu 9,9; cf Leu 1,15; cf Ez 43,20; cf Ez 45,19
ah
Postmodum ... candido: cf PRS XII, XVII,40 (p 184,37); cf PCR, XXIII,46 (p 432,8sq)
ai
Postea
offert
incensum: cf PRS XII, XVII,54 (p 188,13-16); cf PCR, XXIII,60 (p 435,6-8)
aj
Postea ... crismate: cf PRS XII, XVII,55-57 (p 188,21-189,20); cf PCR, XXIII,61-64 (p 435,11-436,6)
ak
unxit ... leticie: cf Ps 44,8; cf Hebr 1,9
al
Et
postquam ... principio: cf PRS XII, XVII,58 (p 189,24-26); cf PCR, XXIII,65 (p 436,11-13)
am
tota ... crucifixi: cf Bernardus Claraevallensis, Super cantica canticorum Sermo 43,4 (ed Leclercq et Rochais II, p 43,19-22); cf Petrus Damiani, Sermo LVII,11 (Sermones, p 355,248-254)
an
nichil ... crucifixum: 1 Cor 2,2
ao
christus ... nobis: 1 Petr 2,21
ap
uobis ... eius: 1 Petr 2,21
aq
Et ... eius: cf Ivo Carnotensis, De sacramentis ordinationis, Sermo IV (PL 162,531-535); cf Sicardus Cremonensis, Mitrale I,6sq (PL 213,30C-33A; CCCM 228, p 30-34); vide app. fontium ed. Arnold
ar
secura ... conuiuium: Prou 15,15
as
trahe ... curremus: Cant 1,3
at
Vnde ... uestimentis: cf PRS XII, XVII,68 (p 192,18sq); cf PCR, XXIII,77 (p 438,12sq)
au
est
tempus ... tacendi: cf Eccle 3,7
Rezeption
A
Solius ... dedicat: redigit Durandus, Rationale I,vi,2,44-46 (CCCM 140, p 65)
B
Percutit ... glorie: redigit Durandus, Rationale I,vi,14sq,214-220 (CCCM 140, p 70)
C
triplicem ... resistere: Durandus, Rationale I,vi,17sq,226-232 (CCCM 140, p 70)
D
Et ... deo: Durandus, Rationale I,vi,18,236-240 (CCCM 140, p 70sq)
E
orat ... applausus: redigit Durandus, Rationale I,vi,19,243-246 (CCCM 140, p 71)
F
Postea ... grecis: redigit Durandus, Rationale I,vi,20,250-254 (CCCM 140, p 71)
G
significat ... crucis: Durandus, Rationale I,vi,21,262-265 (CCCM 140, p 71)
H
Postea ... est: redigit Durandus, Rationale I,vi,24,292-295 (CCCM 140, p 72)
I
non
dicit ... cantabitur
alleluia: Durandus, Rationale I,vii,5sq,41-43 (CCCM 140, p 85)
J
aquam ... homini: Durandus, Rationale I,vii,9,64-70 (CCCM 140, p 86)
K
Postea ... meridiem: redigit Durandus, Rationale I,vii,14,118-120 (CCCM 140, p 87)
L
Postea ... sanandam: cf Durandus, Rationale I,vii,20,178-188 (CCCM 140, p 89)
M
aspergit
altare
septies: redigit Durandus, Rationale I,vi,25,300 (CCCM 140, p 72)
N
semper ... ciuitatem: redigit Durandus, Rationale I,vii,15,129-132 (CCCM 140, p 87sq)
O
Postea
aspergit ... trinitatis: redigit Durandus, Rationale I,vi,25,301-306 (CCCM 140, p 72sq)
P
Interim ... negociationis: Durandus, Rationale I,vi,26,318-324 (CCCM 140, p 73)
Q
residuum ... sacerdotum: Durandus, Rationale I,vii,21,205-210 (CCCM 140, p 90)
R
Postea ... similitudinem: Durandus, Rationale I,vii,34,391-394 (CCCM 140, p 95)
S
Postea ... fame: redigit Durandus, Rationale I,vii,32sq, 371-374 (CCCM 140, p 94sq)
T
unxit ... leticie: cf PGD II,3,51 (Andrieu III,489)
U
Et
cantatur ... christo: redigit Durandus, Rationale I,vii,32sq, 383-385 (CCCM 140, p 94sq)
V
significant ... crucifixum: Durandus, Rationale I,vi,29,341-346 (CCCM 140, p 74sq)
W
Vnde ... uestimentis: cf Durandus, Rationale I,ii,12,152sq (CCCM 140, p 33); cf Durandus, Rationale I,vii,39,422sq (CCCM 140, p 96)
X
Et
obicitur ... uidetur: redigit Durandus, Rationale I,i,6,68-70 (CCCM 140, p 5)
Y
reuera ... manifeste: Durandus, Rationale I,i,6,71-76 (CCCM 140, p 5)
