Cambrai-Fassung (Volltext)

Inhaltsverzeichnis | Volltext | Kapitelansicht

 

 

 

Summa magistri willelmi altissiodorensis de ecclesiasticis officiis

 

Prologus

 

 

Ierusalem que sursum est, libera est, que est mater nostra, uerbum est apostoli ad galatas iiiio circa medium. Ierusalem, que sursum est, est ecclesia triumphans, que dicitur mater nostra triplici ratione:

 

 

Prima est, quia in ipsa sunt apostoli et alii doctores sancti, per quorum predicationem et doctrinam facti sumus filii dei. Vnde apostolus ad galatas iiiio circa medium: filioli mei quos iterum parturio donec christus formetur in uobis.

 

 

Secunda est, quia ipsa impetrat nobis uirtutes, per quas sumus filii dei; quod significatum est in principio tercii regum capitulo primo circa medium per hoc, quod bersabee interpretatur puteus sacietatis: Impetrauit a dauid salomoni filio suo regnum.

 

 

Tercia ratio est, quia ecclesia militans imitatur, in quantum potest, ecclesiam triumphantem; unde apostolus: Imitatores mei estote sicut et ego christi, ita ad corinthios xio in principio.

 

 

Imitatur autem eam precipue in tribus, scilicet in cognitione, dilectione, et laude. Proprium enim est ecclesie triumphantis semper laudare deum, unde in psalmo lxxxiii Quam dilecta: Beati, qui habitant in domo tua domine, in secula seculorum laudabunt te. De imitatione ista dictum est ad moysen, exodi xxuo in fine: Inspice et fac secundum exemplar quod tibi in monte monstratum est. Sed cum ecclesia triumphans libera sit ab omni corruptione, non potest eam penitus imitari militans, que libera non est; unde in apocalipsis iiiio circa medium: Animalia que in circuitu et intus plena sunt oculis, requiem non habent, id est non cessant die ac nocte dicentia: Sanctus sanctus et cetera. Continue enim laudat, quia nullum habet impedimentum. Sed ecclesia militans impedimentum habet, quia, sapientie ixo circa finem: Corpus quod corrumpitur aggrauat animam. Habet corpus dampnatum dampnatione illa, qua dictum est genesis iiio circa finem: In sudore uultus tui uesceris pane tuo. Vnde habet corpus animale, id est indigens alimonia ciborum, unde trahitur ad prouisionem sui corporis.

 

 

Et propter hoc ecclesia militans non potest continue laudare deum, sed instituit ipsum laudare statutis horis. Vnde institutum est, ut uicibus octo laudet ecclesia militans dominum in die naturali. Et hunc numerum habuit ecclesia a ueteri testamento, quia hesdras rediens de babilone instituit, quod populus israel quater in die et quater in nocte confiteretur et laudaret dominum deum suum, ut habetur in nono neemie circa principium. Istum etiam numerum habemus in psalmo cxuiii Beati immaculati, ibi: Principes et cetera, unde: Septies in die dixi laudem tibi. Et alibi in eodem psalmo, ibi: Portio: Media nocte surgebam ad confidendum tibi.

 

 

Laudat autem deum ecclesia militans in octonario, quia quicquid facit, pro octaua resurrectionis facit. Distinguntur autem iste octo uices a diuersis diuersimode. Quidam enim nocturnas laudes ponunt pro una uice et matutinas laudes pro secunda uice. Vnde in quibusdam ecclesiis non statim continue post nocturnas laudes cantantur matutine laudes. Secundum hoc duabus uicibus laudamus deum in nocte et sex uicibus in die, in prima, tertia, sexta, [Bl. 130rb] nona, uesperis, completorio. Missa enim plus pertinet ad sacrificium quam ad laudem. Alii coniungunt nocturnas laudes et matutinas, et pro una uice ponunt, et secundum hoc missa cum pertinentiis suis ponitur pro una uice.

 

 

Instituta autem sunt ista ecclesiastica officia secundum doctrinam legis dei. Vnde ad magistros theologie pertinet assignare rationes huiusmodi officiorum.

 

Quod in tres partes tractatus iste diuiditur

Ad euidentiam ergo eorum, que dicenda sunt, diuidimus tractatum istum, qui appellatur de officiis ecclesiasticis, in tres partes. Prima est de ipsis officiis ecclesiasticis, secunda de loco, in quo sunt officia ecclesiastica, scilicet de templo materiali. Tercia est de personis, a quibus exercentur huiusmodi officia.

 

De prima parte scilicet de officiis ecclesiasticis in generali

 

Prima pars diuiditur in duas partes, quarum prima est de officiis ecclesiasticis in generali. Secunda de officiis ecclesiasticis in speciali, uidelicet de singulis officiis, singulis temporibus deputatis et singulis dominicis. In diuersis enim temporibus diuersos libros legit ecclesia et in diuersis dominicis diuersas epistolas, diuersa euangelia et sic de aliis. Primo dicemus de officio in generali.

 

De officio

Sciendum ergo, quod officium est congruus actus uniuscuiusque persone secundum mores et instituta patrie. Et constat, quod congruus actus est laudare deum, et est secundum mores et instituta patrie celestis, in qua incessanter laudatur deus.

 

 

Tractatus I, Caput 1

 

 

De matutinis

 

 

Incipit autem ecclesia militans laudare deum a nocturnis laudibus. Cum enim post sompni quietem sobria sit anima, incipit sacerdos sic: Domine labia mea aperies, de psalmo l Miserere i. Rectum enim debet esse officium, unde a deo debet inchoare et in deo terminari, qui est alpha et omega, ut ipse dicit apocalipsis io ante medium. Rectum enim est, cuius medium non exit ab extremis. Propter hoc in persona ecclesie incipit a domino petens, ut labia sua aperiat ad se laudandum; aperiat, in quantum claue gratie et claue crucis, de qua dicitur in xxiio circa finem ysaie: Dabo clauem domus dauid super humerum eius, et aperiet, et non erit qui claudat et cetera. Et in eadem persona respondet chorus: Et os meum annuntiabit laudem tuam, finis dicti uersus. Dei enim est aperire labia mutorum; unde in xxxuo ysaie circa medium: Tunc aperta erit lingua mutorum. Et cum deus aperit labia, tunc laudamus ipsum; unde lucas xio ante medium: Erat iesus eiciens demonium, et illud erat mutum, et cum eiecisset demonium, tunc locutus est mutus, et admirate sunt turbe.

 

 

Respondet autem in eadem persona secundum primam regulam ticonii, qui iungit capud cum corpore, ut deo placeat officium. Solum enim seruicium, quod sit in unitate ecclesie placet deo, unde psalmus cxxxiius: Ecce quam bonum et quam iocundum habitare fratres in unum, et illic mandauit dominus benedictionem. Et in iiiio cantici circa medium: Vulnerasti cor meum in uno oculorum tuorum et in uno crine colli tui, id est in unitate capitis, siue prelatorum et subditorum, qui significantur per crinem, qui adheret capiti.

 

 

Sed quia nobis uolentibus [Bl. 130va] seruire deo prouocatur diabolus contra nos, iuxta id ecclesiastici ii circa principium: fili accedens ad seruitutem dei, prepara animam tuam ad temptationem, propter hoc inuocat sacerdos diuinum auxilium dicens: Deus in adiutorium meum intende, de psalmo lxix, et chorus respondet in eadem persona: Domine ad adiuuandum me festina.

 

Apertis labiis et inuocato diuino auxilio, non restat nisi laudare; unde sequitur ipsa laus: gloria patri et filio et spiritui sancto. Sicut erat in principio, quia in principio mundi laudauerunt angeli deum de operibus creationis, unde iob in xxxuiiio circa principium: Vbi eras cum me laudarent simul astra matutina, et iubilarent omnes filii dei, et nunc laudandus est de bonis, que facit, et etiam semper, et in secula seculorum amen. Istum uersiculum sepe cantat ecclesia, et maxime in fine psalmorum. Psalmus enim ad operatione pertinet, et de omni bono opere debemus laudare deum. Laus enim et gloria sua debet esse.

 

 

Et quia non sufficit simpliciter laudare deum, nisi et alios inuitemus, propter hoc post simplicem laudem sequitur inuitatorium, quo inuitamus alios ad laudem dei, ut qui audit, dicat: ueni. Sic habetur in fine apocalipsis capitulo ultimo circa finem. Et cortina cortinam trahat; annexe enim debent esse cortine, ut habetur in xxuio exodi circa principium, id est fideles debent esse connexi mutua caritate, ne sint sicut chaim, qui dixit genesis iiiio circa medium: Numquid custos fratris mei sum. Et cum inuitatorio cantatur psalmus inuitatorius, scilicet xciiii Venite exultemus domino, in quo ostenditur, quare laudandus dominus, cum dicitur: Quoniam magnus dominus et cetera. Proponitur etiam exemplum, ne simus ingrati sicut iudei, qui propter ingratitudinem exclusi sunt a requie; unde dicitur: Hodie si uocem eius audieritis, nolite obdurare et cetera.

 

Quid hymnus

 

Et quia non sufficit laudare deum et inuitare alios, nisi id fiat ex mentis iocunditate, propter hoc post inuitatorium sequitur ymnus, qui est laus dei cum cantico.

 

Quid canticum

Est autem canticum exultatio mentis habita de eternis, in uocem significatiuam prorumpens. Quedam tamen ecclesie non cantant ymnum post inuitatorium, sed statim cantantur psalmi, quia ipsi psalmi ymni sunt. Vnde intitulatur liber psalmorum sic: Incipit liber psalmorum uel hynnorum uel soliloquiorum prophete dauid. Et quidam psalmus est psalmus cantici, quidam canticum psalmi. Sed quia non omnis psalmus est psalmus cantici uel canticum psalmi, propter hoc melius uidentur nobis facere ille ecclesie, que post inuitatorium cantant ymnum.

 

 

Et quia non sufficit simplici laude laudare deum et inuitare alios et hoc ex cordis iocunditate, nisi laudemus deum et opere, propter hoc post ymnum cantantur psalmi. Psalmodia enim significat operationem. Erat enim in ueteri lege psalterium instrumentum, ad cuius sonum cantabantur psalmi. Psalmus autem ille non fiebat sine tactu manuum. Vnde psalterium dicitur a Psalmi, quod est tangere, et per manus significatur operatio. Propter hoc psalmodia significat operationem, unde precipitur in psalmo xxxii exultate: In psalterio decem cordarum psallite illi.

 

Quid psalterium spirituale

Est autem psalterium spirituale ratio uel mens [Bl. 130vb] illuminata per fidem, implens decalogum mentaliter siue uoluntarie. Vnde psalmos cantare nichil aliud est quam uoluntatem implendi decalogum opere complere.

 

Incipitur autem antiphona ante psalmum, que post psalmum tota cantatur. Vnde uidendum est, quid significat antiphona, et quare incipitur ante psalmum, et quare ab uno incipitur et ab omnibus cantatur, et quare prius imperfecte cantatur et post psalmum perfecte.

 

 

Antiphona dicitur ab ante et phonos, quod est sonus, quia sonus antecedens psalmum. Significat autem caritatem et mentis iocunditatem. Et quia ex caritate cum mentis iocunditate procedit omnis bona operatio, propter hoc incipitur antiphona ante psalmum; unde in psalmo xlui omnes gentes dicitur: Psallite sapienter. Ex sapore enim celestis sapientie, qui sapor non est sine caritate et mentis iocunditate, debemus psallere siue operari. Vnde post hanc petitione, que habetur mathei ui ante medium: Panem nostrum cotidianum et cetera, sequitur hoc: fiat uoluntas tua, secundum ordinem, que incipit ab interiori, quia postquam habemus panem celestis sapientie, non restat nisi operari. Similiter in iiio prouerbiorum circa medium: Beatus homo, qui inuenit sapientiam et qui affluit prudentia. Post sapientiam enim debemus affluere prudentia, id est bonis operibus, quibus prouidemus nobis in posterum; unde in ezechiel x circa medium: Sub pennis animalium manus hominis, id est sub contemplatione operatio.

 

 

Incoatur antiphona ab uno et ab omnibus cantatur, quia caritas incipit a christo et in menbris eius cotidie perficitur. Vnde ille, qui incipit, quantum ad hoc gerit uicem christi.

 

 

Quod autem caritas a christo inceperit, patet in euangelio iohannis xiiio circa finem, ubi dicitur: Mandatum nouum do uobis, ut diligatis inuicem ut dilexi uos, et in prima canonica iohannis iiiio circa medium: In hoc est caritas dei, non quasi nos dilexerimus deum, sed quam ipse prior dilexit nos.

 

 

Imperfecte autem dicitur ante psalmum et perfecte post psalmum, quia caritas ignis est in syon et caminus in ierusalem, ut habetur in ysaie xxxio in fine. Et quia per bona opera meremur augmentum caritatis, propter hoc post psalmum cantatur tota antiphona.

 

 

In quibusdam tamen ecclesiis in maioribus sollempnitatibus cantatur tota et ante psalmum et post ad designandum magnam iocunditatem.

 

 

 

Gregorius

Additur in fine antiphone neuma siue iubilus ad designandum ineffabilem iocunditatem mentis, que est de re ineffabili. Iubilus enim est, ut ait gregorius in moralibus, exultatio mentis habita de eternis, que nec penitus exprimi potest nec uoce taceri. Vnde ad designandum, quod ineffabilis est et de re ineffabili, prorumpit in uocem non significatiuam, quando sub una sillaba uel littera multe fiunt note. Vnde in psalmo lxxxuiii Misericordias: Beatus populus qui scit iubilationem.

 

 

Psalmodia uero, que sequitur ymnos, in diebus festiuis diuiditur in tres nocturnos. Totum enim id officium, quod est usque ad matutinas laudes, dicitur nocturnale officium, quia de nocte frequenter cantatur duabus de causis:

 

ia ratio

Prima est, quia de nocte percussit deus primogenita egiptiorum et saluauit pri[Bl. 131ra]mogenita hebreorum, exodi xiio circa principium. Et propter hoc laudamus eum de nocte, ut percutiat et destruat in nobis primogenita egiptiorum, id est uitiorum, et saluet in nobis primogenita nostra, scilicet fidem, spem, caritatem, et alias uirtutes, per quas habemus ius primogeniture in hereditate eterna, ne simus sicut esau, qui pro edulio lenticule rufe uendidit primogenita sua, genesis xxuo in fine.

 

iia ratio

Secunda ratio est, quia dominus natus est de nocte, ut habetur in sapientie xuiiio circa medium: Cum nox in suo cursu medium iter haberet, omnipotens sermo tunc de celo a regalibus sedibus in mediam exterminii terram prosiliuit et cetera. Propter hoc laudamus eum de nocte, ut illuminet tenebras nostras, et faciat lumen suum oriri in cordibus nostris, ut iia petri i circa finem.

 

 

Diuiditur autem nocturnale officium in tres nocturnos propter tempus ante legem, tempus sub legem, tempus gratie ad designandum, quod fideles de illis tribus temporibus laudabunt deum in patria, unde in psalmo lxxxiii Quam dilecta: In secula seculorum laudabunt te; unde apostolus ia ad thessalonicenses iiiio circa finem: Nos qui uiuimus, qui residui sumus, non preueniemus eos, qui dormierunt. Immo omnes simul resurgent ad maiorem gratiam et maius gaudium.

 

 

Vnde in diebus dominicis, in quibus non est aliqua sollempnitas, in primo nocturno cantantur xii psalmi ad designandum tempus patriarcharum, qui xii fuerunt. Distinguntur autem per tres quaternarios ad designandum, quod illi soli laudabunt deum in patria, qui per fidem trinitatis quadrati sunt in uirtutibus, quia ciuitas celestis in quadro posita est, ut habetur in xxio apocaypsis circa medium.

 

 

Post psalmos leguntur lectiones, que significant perfectam doctrinam et perfectam contemplationem trinitatis unde secuntur psalmos quia per bona opera peruenimus ad perfectam doctrinam et perfectam contemplationem trinitatis. Vnde tertia lectio solebat esse de trinitate. Sed quia modo trinitas nota est fidelibus, fit de eodem de quo et alie. In tercio uero nocturno frequentius legitur propter tempus gratie.

 

 

In sollempnitatibus autem sanctorum cantantur nouem psalmi et nouem lectiones ad designandum, quod sancti, quorum sollempnia celebramus, per bonam operationem et bonam doctrinam peruenerunt ad societatem angelorum, qui sunt in ix ordinibus, et nos eadem uia ad eorundem societatem perueniamus.

 

 

In diebus autem, in quibus non est aliqua sollempnitas, cantantur xii psalmi combinati cum sex antiphonis et ui glorificationibus. Et combinatio significat, quod caritas, ex qua est bona operatio, gemina est; unde lucas xo in principio: Binos misit dominus discipulos ad predicandum. Senarius autem significat perfectionem perseuerantem, ut anima in sex suis etatibus et ecclesia in sex suis etatibus perseueret in bonis operibus, per que perueniat ad contemplationem trinitatis, que agitur per lectiones.

 

De uersiculo

Antequam autem legantur lectiones, cantatur uersiculus alta uoce ad excitandum pigros, qui aliquando in longa psalmodia auolant de nido suo, unde in ixo osee post medium: Effraym quasi auis auolauit. Vnde dicitur uersiculus auertendo, ut scilicet uertant se et reuertantur ad nidum suum, de quo iob xxixo post medium: In nidulo meo moriar. [Bl. 131rb] Cantatur etiam propter hoc, ut moneantur fideles ad dicendum orationem dominicam, quia qui uult habere doctrinam celestem, que significatur per lectiones, debet eam postulare a domino, sicut dicit beatus iacobus i circa principium: Si quis uestrum indiget sapientia, postulet a deo et cetera.

 

De lectionibus

Antequam autem lector legat, postulat a sacerdote benedictionem, quia nullus debet predicare, nisi mittatur, unde in xo ad romanos post medium: Quomodo predicabunt nisi mittantur. Petit autem sic diminuendo nomen domini: Iube domne benedicere, ad significandum, quod nullus uere dominus nisi deus; unde in fine lectionis loquens ad dominum dicit: Tu autem domine et cetera. Et quia solius dei est benedicere, propter hoc sacerdos non benedicit, sed petit benedictionem a domino, unde in uio numerorum circa finem uel uiio circa principium: Inuocabunt nomen meum super filios israel, et ego benedicam eis.

 

 

Cantantur autem psalmi stando, quia opera recta et eleuata placent deo; unde in psalmo cxl Domine clamaui: Eleuatio manuum mearum sacrificium uespertinum, et in xuiio exodi post medium: Cum moyses eleuabat manus, uincebatur amalech, si paululum remisisset, superabat amalech. Ipsa ergo rectitudine et eleuatione corporis significamus, quod, sicut christus eleuatis manibus ferebatur in celum, actus io ante medium, ita nos eleuatis operibus ascendamus in celum.

 

 

Lectiones autem audiuntur sedendo, quia in tempore quietis adducitur sapientia, unde xxxuiiio ecclesiastici circa medium: Sapientiam scribe in tempore uacuitatis, et qui minoratur actu, sapientiam percipiet et cetera. Et in xo luce circa finem: Maria sedens secus pedes domini audiebat uerbum illius et cetera.

 

De responsoriis

Post lectiones sequntur resposoria, quia doctrine domini debemus respondere per intelligentiam et bonam operationem, quia beati audiunt uerbum dei et custodiunt illud, lucas xio circa medium, quia non auditores legis iusti sunt apud deum, sed factores legis iustificabuntur, ut habetur in iio ad romanos circa medium. Vnde in xxuo mathei post medium habemus, quod dominus exigit talentum nobis commissum cum usura.

 

 

Sed quia multi sunt pigri ad respondendum domino, propter hoc post responsorium cantatur uersiculus ad excitandum pigros, post quem repetitur responsorium imperfecte ad denotandum, quod pigri, qui non respondent perfecte doctrine domini, saltem respondeant imperfecte, ut, si non possint se saluare in monte, saltem saluent se in segor, genesis xixo circa medium.

 

 

Monachi autem in festiuis diebus cantant xii psalmos et xii lectiones propter duplex misterium:

 

im

Primum est, quia per bonam operationem perueniemus ad consortium xii apostolorum et xii prophetarum, qui sunt xxiiii seniores, de quibus habetur in iiiio apocalipsis circa principium.

 

iim

Secundum est, quia qualibet hora noctis debemus laudare deum. Quia enim deus numquam cessat bene agere, numquam debemus cessare a laude; unde apostolus ia ad thessalonicenses u circa fine: Sine intermissione orate. Sed quia non possumus tociens surgere de nocte, quot hore sunt in nocte, propter hoc [Bl. 131va] continue cantamus xii psalmos propter xii horas noctis, ut per qualibet hora laudetur deus.

 

De uersiculo

Finitis omnibus lectionibus et omnibus responsoriis sequitur uersiculus, qui aliquantulum dicitur uoce repressa ad excitandum deuotionem et humilitatem. Cum enim uersiculus alte cantatur, hoc fit ad pigrorum excitationem, cum remisse, hoc fit ad excitandum deuotionem et humilitatem. Vnde oratio dominica sine uoce exteriori dicitur ad notandum, quod magis placet deo melodia interior quam exterior. Exterior enim non placet nisi per interiorem, unde in xiiiio exodi circa medium: Dixit dominus moysi: Quid clamas ad me, cum ipse tamen tacet.

 

 

Tractatus I, Caput 2

 

 

De matutinali officio siue laudibus matutinis

 

 

Post nocturnale officium sequitur matutinale, quod est aliud in ueritate, unde quedam ecclesie diuidunt. Et signum, quod sit aliud, est, quia dicitur: Deus in adiutorium meum intende, sicut in aliis horis. Cantat autem ecclesia matutinale officium, duabus de causis:

 

ia

Prima est, quia in uigilia matutina submersit egiptios, et liberauit hebreos, exodi xiiiio post medium. Vnde ei cantamus, ut in nobis faciat spiritualiter, quod tunc fecit corporaliter.

 

iia

Secunda est, quia tali hora dominus resurrexit. Vnde: Mane prima sabbati surgens dei filius, et in psalmo lui miserere iii: Exurge, gloria mea, exurge, psalterium et cithara, exurge, diluculo.

 

 

Cantantur autem quinque psalmi, quia in resurrectione corporum liberabuntur quinque sensus nostri ab omni corruptione, qua modo sunt corrupti. Vnde in uiiio genesis circa finem: Sensus et cogitatio hominum prona sunt in malum.

 

 

Significant etiam illi quinque psalmi quinque status ecclesie:

 

ius

Primus psalmus significat primum statum ecclesie, qui fuit post resurrectionem domini, quando dominus rex ecclesie innotuit. Vnde dicitur in psalmo xcii: Dominus regnauit, id est rex esse innotuit, et tunc: firmauit orbem terre, id est ecclesiam, uidelicet apostolos, qui prius titillauerant; et tunc multas persecutiones passi sunt apostoli et martires, unde: Eleuauerunt flumina domine, quas repressit dominus, quando sibi placuit, unde: Mirabilis in altis dominus.

 

iius

Secundus psalmus significat secundum statum ecclesie, in quo fuerunt confessores, in quo pacem habuit ecclesia et magnum iubilum, unde dicitur in psalmo xcix Iubilate deo et cetera. Tunc etiam sancti confessores erant porte celi introducentes alios in paradisum, unde: Introite portas eius in confessione.

 

iiius

Tercius psalmus significat statum, qui modo est, in quo sufficit sitire deum siue desiderare deum. Que sitis sedatur per fidem trinitatis. Et propter hoc coniuguntur duo psalmi sub una glorificatione, primus de sitis, secundeus de fide trinitatis.

 

iiiius

Quartus significat statum ecclesie, qui erit in tempore antichristi, unde cantatur ymnus trium puerorum, quos posuit nabugodonosor in caminum ardentem, daniel iiio circa principium. Et similiter in tempore antichristi fideles, qui tunc erunt, in maxima tribulatione ponentur. Vnde iohannes in apocalipsis io circa finem uidit pedes filii hominis, id est ultimos fideles, similes aurical|co sicut in camino ardenti. Sed sicut pueris non nocuit caminus ignis, ita nec ultimis fidelibus nocebit persecutio antichristi. Huic ymno non subiungitur gloria patri et cetera, quia ultimi uersus glorificationes sunt.

 

 

 

 

 

 

fol. 131vb

uus

Quintus autem psalmus significat statum ecclesie, qui erit post mortem antichristi, quem dominus interficiet spiritu oris sui, ut habetur in xio ysaie circa principium et iia ad thessalonicenses iio circa medium. Tunc de tribus partibus mundi uenient iudei ad fidem, quia reliquie israel salue fient, ut habetur in xo ysaie post medium et ad romanos xio circa principium. Et tunc completi erunt tres ordines saluandorum, scilicet rectores, coniugati, uirgines, qui significantur in xiiiio ezechielis circa medium per noe, daniel et iob. Vnde tres psalmi coniuguntur sub una glorificatione.

 

Questio

Sed queritur, cum iste quintus psalmus sit plenus laude, quare subiungitur ei glorificatio, quia quarto psalmo non subiugitur, quia plenus est laude et glorificatione.

 

Solutio

Huius duplex est ratio, quia in quarto psalmo exprimitur trinitas in penultimo uersu, in quinto psalmo non exprimitur. Et iterum quintus psalmus finitur sic: Omnis spiritus laudet dominum. Ad significandum igitur, quod per bonam operationem associamur angelicis spiritibus in glorificatione dei, subiungitur gloria patri et cetera sicut post lectiones et responsoria. Cantat alta uoce ecclesia canticum angelorum, scilicet Te deum laudamus, quia per hoc, quod bene respondemus domino, associamur angelis et sanctis in laude dei.

 

Questio

Sed quare in primis quatuor antiphonis tacet ecclesia iubilum. Videtur quod contraria sit sibi ipsi, quia inuitat alios ad iubilum dicens: Iubilate. Ipsa tamen non iubilat.

 

Questio

Queritur postea, quare in quibusdam tacet iubilum, in quibusdam non.

 

Questio

Queritur etiam, quare tercius et quintus psalmus sint <im>mobiles, cum alii mutantur in diebus non festiuis.

 

Solutio

Ad primum dicimus, quod matutinale officium fit in memoriam resurrectionis christi, et in spe nostre resurrectionis. Resurrectio autem christi iam completa est, et nostra expectatur.

 

C. Quid Iubilus

Iubilus autem est uox non significatiua, concepta spe glorie, ergo quantum ad resurrectionem christi iam factam locum non habet, unde tacetur maxime in illis psalmis, in quibus resurrectio innuitur christi, ut in primo et secundo et tercio, in quo fit mentio de luce resurrectionis. In quarto autem psalmo alia ratione tacetur, quia cantatur pro illis, qui sunt in igne tribulationis, ad quos non pertinet iubilatio, sed pocius consolatio, quod significatum est iiio danielis circa medium, quando angelus domini descendit cum azaria et sociis eius in fornacem et fecit medium fornacis quasi uentum roris flantem, quod significat, quod dominus non deserit suos in tribulatione, sed consolatur eos. Quia uero matutinale officium fit etiam pro spe nostre resurrectionis, propter hoc in quibusdam antiphonis est iubilus, in quinta uidelicet et sexta, unde in tempore, quo cantatur de resurrectione christi, in quibusdam est multus iubilus, sicut in responsoriis, in aliis autem non est, ut in antiphonis.

 

Solutio

Ad ultimum quesitum dicimus, quod tercius et quintus psalmus non mutantur, quia sunt de eo, quod semper neccessarium est. Tercius psalmus est de desiderio et fide trinitatis et quintus est | de laude dei, et ista semper neccessaria sunt. Tribulatio non semper neccessaria est, unde quartus psalmus mutatur. Primus autem in diebus non festiuis mutatur in: Miserere mei deus, ad significandum, quod per penitentiam resurgimus. Secundus mutatur in alios, cuius mutationis ratio sumitur per spirituales intentiones illorum psalmorum, quas diligens lector inspiciat.

 

 

fol. 132ra

 

Post psalmos sequitur ymnus et canticum zacharie, quod habetur luca i circa finem, secundum exhortationem apostoli, unde uo ad ephesios circa medium et ad colossenses iii post medium: In psalmis et in ymnis et canticis spiritualibus cantantes et cetera. Vnde iudei in tribus canebant domino: In musicis instrumentis, ut patet ii regum ui circa medium, in uocibus, ut ii machabeorum i post medium, et in tubis, ut numeri x circa principium. Sed antequam cantetur ymnus, premittitur capitulum, quod dicitur a sacerdote.

 

C. Quid capitulum

Est autem capitulum breuis lectio continens spiritualem sententiam ad recreationem illorum, qui fastidiunt psalmodiam, sicut iudei fastidierunt manna in deserto, propter quod misit in eos dominus ignitos serpentes, numeri xxio circa principium. Et ne similiter nobis accidat, premittitur capitulum.

 

 

Post ymnum cantatur canticum zacharie, quod est de promissionibus domini. Sed quia multi sunt pigri ad audiendum promissiones dei, propter hoc premittitur uersiculus, qui cantatur alta uoce ad excitandum pigros. Et dum cantatur istud canticum, sacerdos thurificat duplici ratione.

 

ia

Prima est, quia incensum significat orationem, et per orationem impetramus promissiones dei.

 

iia

Secunda est, quia sacerdos terminaturus est matutinale officium in oratione. Omne enim officium terminatur in oratione excepto nocturnali officio, quando continuatur matutinali. Et ut sequens eius oratio accepta sit deo, propter hoc thurificat et petit, ut: Dirigatur domine oratio mea, sicut incensum in conspectu tuo. Sicut enim incensum ex igne reddit odorem, ita oratio placet a deo, cum procedit ex igne caritatis.

 

 

Alii dicunt, quod propter hoc fit thurificatio, que est species latrie, ut innuamus nos credere promissionibus, que sunt in cantico, ne puniamur ex incredulitate, sicut punitus fuit zacharias, qui non credidit, quia scilicet mutus factus est, lucas i circa principium.

 

 

Finito cantico orat sacerdos prius salutans populum dicens: Dominus uobiscum, quod est sumptum de ruth iio circa principium, et populus resalutat ipsum dicens: Et cum spiritu tuo, quod est sumptum de epistola pauli ad philomenem in fine. Postea monet populum secum orare dicens: Oremus, ne sibi attribuat officium orationis.

 

 

Finita oratione iterum salutat populum, quia dominus bis salutauerat discipulos dicens: Pax uobis, ut habetur in xxo iohannis post medium. Sed quia minores sacerdotes non perfecte immitantur christum, non eo modo salutant, sed salutant eo modo, quo booch salutauerat messores suos, ruth ii circa principium. Sed episcopi, qui perfecte tenentur imitari christum, salutant eo modo maxime in missa.

 

 

Finita ultima salutatione dicit puer Benedicamus domino duabus de causis.

 

ia

Prima est ad significandum, quod omnis laus nostra puerilis et imperfecta est.

 

iia

Secunda est, ut ostendatur, quod illi soli digne laudant deum, qui habent ex studio innocentiam et simplicitatem, quam pueri habent per naturam.

 

 

Et corus | respondet: Deo gratias. Sed uidetur, quod deberet respondere amen, id est fiat. Sed sciendum, quod propter hoc respondet sic, ut ostendat, quod omnia bona habeamus a deo, etiam hoc ipsum, quod ipsum benedicimus. Non habemus nisi a deo, unde reddimus ei gratias.

fol. 132rb

 

Tractatus I, Caput 3

 

 

De diurno officio

 

 

Post matutinale officium, sequitur de diurnis officiis, que sunt iiiior, prima, tercia, sexta, nona, secundum institutionem hesdre, qui quater in die instituit laudari deum, ut neemias ixo circa principium.

 

Questio

Sed queritur, quare tantum quatuor horis laudamus deum de die, cum qualibet hora debemus laudare deum, quoniam qualibet hora bona accipimus ab eo.

 

Questio

Preterea queritur, quare pocius istis horis quam aliis horis laudetur deus.

 

Solutio

Solutio: Ad primum dicimus, quod, quia corpus, quod corrumpitur, aggrauat animam et cetera, sapientia ix circa finem, non possumus continue seruire deo, unde statutis horis seruimus ei et laudamus ipsum. Sed cum xii hore sint diei, ut iohannes xio circa principium, in iiiior horis propter recompensationem cantamus xii psalmos cum xii glorificationibus, in qualibet hora tres psalmos. Magis autem laudamus ipsum in istis iiiior horis quam in aliis propter facta priuilegiata, que facta sunt in istis horis.

 

 

Tractatus I, Caput 4

 

 

De hora prima

 

 

Hora enim prima apparuit dominus mulieribus in die resurrectionis, marcus xui circa principium. Item dominus mane ibat ad templum ad docendum populum Et populus manicabat, id est mane uenire accelerabat, lucas xxio circa finem. Est autem intentio ecclesie in hora prima impetrare a domino, quod eripiat eam a temptationibus et periculis mundi, et quia hec intentio inuariabilis est, propter hoc officium, quod fit in prima, inuariabile est. Vnde approbanda est consuetudo illarum ecclesiarum, que numquam mutant antiphonam in officio prime, quin sit de deo uel trinitate.

 

De completorio

Similiter in completorio intentio ecclesie est impetrare a domino, quod liberetur a temptationibus et fantasmatibus noctis. Et quia hec intentio inuariabilis est, propter hoc officium in completorio inuariabile est. Et etiam alia ratio est, quare officium prime et completorii non mutatur, quia unum est primum et aliud ultimum. Deus autem est et principium et finis, apocalipsis i ante medium, et propter hoc utrumque illorum officiorum est de deo et inuariabile. In aliis autem horis mediis mutatur capitulum et responsorium et oratio.

 

De officio prime

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ambrosius

Incipit autem officium prime ab inuocatione diuini auxilii. Postea sequitur laus simplex et postea cantatur ymnus ea ratione, qua in precedentibus. Postea cantat ecclesia psalmum istum: Deus in nomine tuo et cetera, in quo petit liberari a persecutoribus, sicut patet in serie psalmi. Et hunc psalmum cantauit dauid, quando ziphei uoluerunt ipsum tradere saul, io regum xxiii post medium et xxui circa principium. Et propter hoc cantat ecclesia, ne ziphei, id est florentes siue amatores mundi, tradant ecclesiam petitioni uel portioni mortis. Post illum incipit psalmum: Beati immaculati et cetera, qui durat usque ad cantica graduum continens in se xxii octonarios. Et est psalmus | iste, ut dicit ambrosius, paradisus omnium pomorum spiritualium, apotheca gratie, totus informatione morali redolens. Hunc psalmum ruminat ecclesia tamquam aromata. Est enim apotheca proprie cella aromatum in iiiior horis. In prima dicit iiiior octonarios, in aliis tribus horis xuiii. Sic igitur in prima dicit ecclesia tres psalmos quodam modo, sicut dictum est, et quodam modo quinque, ut muniat suos quinque sensus contra temptationes et pericula mundi, quia mors intrat per fenestras, ieremias ixo post medium.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fol. 132va

 

Post psalmos cantat simbolum anastasii, scilicet quicumque uult, in quo continetur fides. Accipit enim ecclesia scutum fidei, ad resistendum diabolo, sicut docet apostolus ad ephesios ui post medium, et beatus petrus, ia petri u post medium: Cui resistite fortes in fide.

 

 

Postea uero in quibusdam ecclesiis dicitur hoc capitulum: Domine miserere et cetera, de ysaie xxxiii circa principium, et est bona consuetudo ad recreationem fastidiosorum, licet in multis ecclesiis non dicatur. Post capitulum sequitur responsorium respondens illi capitulo: Iesu christe fili et cetera.

 

 

Postea sequitur uersiculus ad excitandum pigros: Exurge domine, et ut moneantur fideles ad dicendum orationem dominicam, que dicitur post uersiculum. Sed antequam dicatur oratio dominica, inuocatur tota trinitas, unde dicitur kyrieleyson, id est Domine miserere, et dicitur primo propter patrem. Dicitur autem ter ad ostendum, quod tota trinitas est in patre, et sic de aliis. Postea dicit orationem dominicam; et postea petit uiuificari spiritualiter dicens: Viuet anima mea et cetera. Et postea confitetur dicens: Erraui sicut ouis que periit et cetera, quia ecclesiasticus xuii circa finem: Viuens et sanus confiteberis. Postea dicit simbolum fidei: Credo in deum et cetera, ut preces eius, que sequntur, exaudibiles sint, quia sine fide impossibile est placere deo, ad hebreos xio circa principium.

 

 

Sed quia in diebus festiuis magis uacat ecclesia gaudio, propter hoc in diebus non festiuis, cum incipit kyrieleyson, facit genuflexionem ad significandum, quod oratio humiliantis se nubes penetrabit, ecclesiasticus xxxuo circa finem. Dicitur autem oratio dominica sine uoce exteriori ad significandum, quod deuotio mentis placet deo. Finis autem dicitur alte ad repellendum fortiter temptationem et efficaciter. Similiter simbolum fidei dicitur sine uoce exteriori ad significandum, quod corde creditur ad iusticiam, ad romanos xo ante medium. Finis autem dicitur alte ad significandum, quod ore confessio sit ad salutem, ut ibidem habetur.

 

 

Postea secuntur preces secundum doctrinam apostoli, qui dicit ia ad thymotheum iio: Obsecro igitur primo omnium fieri obsecrationes, orationes, postulationes, gratiarum actiones et cetera.

 

C. Quid obsecratio

Obsecrationes sunt preces cum adiuratione ut: Per incarnationem tuam libera nos.

 

C. Quid oratio

Et consimiles orationes sunt de bonis adipiscendis ut in ymno angelorum, scilicet Te deum: fiat misericordia tua domine super nos.

 

C. Quid postulatio

Et consimiles postulationes de malis amouendis ut psalmus cxxxix: Eripe me domine ab homine malo.

 

C. Quid gratiarum actio

Et consimiles gratiarum actiones ut: Benedic anima mea domino, psalmus cii et <c>iii; Repleatur os meum lau|de, in psalmo lxx In te domine speraui, et consimiles.

 

fol. 132vb

 

Post preces sequitur oratio, quia omne officium in oratione terminatur. Sed sicut dictum est, in diebus non festiuis fiunt genuflexiones et maiores preces, unde dicitur: Miserere mei deus. In diebus autem dominicis propter gaudium resurrectionis christi et nostre, quam speramus, et in sollempnitatibus sanctorum, quia tunc recolimus gaudia ipsorum, quibus speramus associari, magis uacamus gaudio quam merori. Vnde non facimus genuflexiones, nec dicimus tot preces.

 

 

Post orationem factam ad dominum inuocamus sanctos et facimus mentionem de sanctis, qui in illo tempore dormierunt in domino. Hoc autem facimus, ut exemplo ipsorum simus calciati pedes in preparatione euangelii pacis, ad ephesios ui post medium. Intentio enim ecclesie est in totali officio prime armare se armatura apostoli contra carnem et sanguinem et spirituales nequicias, ad ephesios ui circa medium, scilicet contra diabolum, contra quem armat se in primo psalmo; et in secundo armat se contra carnem, dicens: Beati immaculati et cetera, et sic succingit lumbos in ueritate et accipit loricam iusticie, ad ephesios ui post medium, dicens: In iustificationibus tuis meditabor. Illi enim duo psalmi pleni sunt iustificationibus. Et in cantando: Quicumque uult et cetera, in quo fit mentio de resurrectione christi et nostra, assumit galeam salutis, scilicet spem, ad ephesios ui post medium. In simbolo autem fidei, assumit scutum fidei; in memoria sanctorum et inuocatione assumit calciamenta in pedibus, sicut precipitur in xi<i>o exodi circa medium. Per lectionem, que legitur in capitulo, assumit gladium spiritus, quod est uerbum dei, ad ephesios ui post medium. Et sic totaliter armata est, ut sit secura per totum diem contra temptationes et pericula.

 

 

Tractatus I, Caput 5

 

 

De officio tercie

 

 

Post officium prime sequitur officium tercie. Laudat autem ecclesia deum hora tercia, quia tali hora crucufixus est dominus linguis iudeorum, ut habetur in marci xuo circa medium, et quia hora tercia descendit super apostolos spiritus sanctus, ut habetur in actibus ii circa principium, unde cantatur ymnus de spiritu sancto. In hora etiam tercia, quando descendit spiritus sanctus super apostolos, scripsit dominus legem suam in cordibus discipulorum, sicut predixit in ieremie xxxio circa finem: Dabo legem meam in uisceribus eorum, et in corde eorum scribam eam. Sicut l die a pascha data fuit lex moysi, scilicet mense tercio egressionis egipti, ut exodi xix circa principium et de hoc leuiticus xxiii ante medium. Propter hoc cantatur psalmus ille: Legem pone mihi domine et cetera. Et quia sermo domini sanat omnia, ut sapientia xui ante medium, propter hoc in diebus non festiuis dicitur capitulum: Sana me domine et sanabor, quod habetur ieremie xuii ante medium. Et responsorium: Sana animam meam et cetera, de psalmo xl Beatus qui intelligit et cetera.

 

 

Tractatus I, Caput 6

 

 

De officio sexte hore

 

 

Post officium tercie sequitur officium sexte. Laudat autem ecclesia deum tali hora, quia hora sexta crucifixus est dominus a militibus, ut habetur in iohannis xixo ante medium. Et tunc in meridie ostendit dominus feruorem dilectionis, quam habuit ad nos. Et ecclesia ostendit dilectionem, quam habet ad ipsum, unde cantat tali hora: Defecit in salutare tuum anima mea, ac si dicat: Nunciate dilecto, quia amore langueo, cantici uo circa medium. Et quia discipuli relicto eo fugerunt, ut mattheus xxuio post medium, cantat ecclesia: Defece|runt oculi mei in eloquium tuum. Cantat autem ecclesia hora sexta hoc responsorium de psalmo xxxiii, scilicet: Benedicam dominum in omni tempore, propter beneficium passionis, ac si dicat illud, cantici io circa finem: fasciculus mirre dilectus meus mihi inter ubera mea commorabitur.

 

 

 

 

 

 

 

 

fol. 133ra

 

Tractatus I, Caput 7

 

 

De officio hore none

 

 

Post officium sexte sequitur officium none. Laudat autem ecclesia deum tali hora, quia circa horam nonam emisit dominus spiritum, et tunc uelum templi scissum est, ut mattheus xxuiio post medium. Tunc aperte sunt figure, et reuelata sunt, que erant uelata in ueteri lege, tunc aperta sunt prata et aparuerunt herbe uirentes, et collecta sunt fena de montibus, ut habetur in prouerbiis xxuii circa finem. Et propter istam reuelationem cantat ecclesia in tali hora hunc psalmum: Mirabilia testimonia tua, ideo scrutata est ea anima mea, declaratio sermonum tuorum illuminat et intellectum dat paruulis. Cantat autem hoc responsorium, sumptum de psalmo xxu: Iudica me deus, redime me domine et miserere mei. Ac si dicat: fac me participem redemptionis quam fecisti per mortem tuam.

 

 

Tractatus I, Caput 8

 

 

De officio uesperarum

 

 

Post nonam sequitur officium uesperarum. Laudat autem ecclesia deum in uesperis in memoriam primi aduentus, quia in uespera mundi uenit filius dei, sicut dicit beatus iohannes, ia iohannis ii circa medium: Nouissima hora est, et apostolus ia ad corinthios xo ante medium: Nos sumus in quos fines seculorum deuenerunt. Cantat autem quinque psalmos, ut deus dimittat ei, quicquid peccauit in die per quinque sensus, et ut muniat quinque sensus suos contra fantasmata noctis. Iubilat autem in antiphonis pro beneficiis primi aduentus. Post psalmos sequitur capitulum, quod est lectio consolatoria et exortatoria, sicut dictum est. Postea sequitur aliquando responsorium, quia lectioni et exhortationi debemus respondere. Postea sequitur ymnus ea ratione, qua in matutinali officio. Postea cantatur alta uoce uersiculus ad excitandum pigros et ad hoc, ut attente audiant promissiones domini, que dicuntur in cantico beate uirginis, quod habetur luce io circa medium. Sunt autem tres promissiones, quas dominus sub iuramento promisit.

 

ia

Prima facta est noe, cui promisit dominus, quod non induceret ultra aquas diluuii super terram, et dedit ei signum huius, scilicet arcum celestem, genesis ixo circa medium. Hanc promissionem uidemus impletam.

 

iia

Secunda promissio facta est abrahe et dauid, quibus promisit dominus, quod de semine eorum nasceretur christus, abrahe, genesi xxii circa finem, dauid, iio regum uii circa medium et in psalmo cxxxi Memento, ubi dicitur: De fructu uentris tui ponam super sedem tuam. Hanc promissionem uidemus impletam.

 

iiia

Tercia promissio facta est abrahe, cui promisit dominus, quod semini eius daret terram fluentem lacte et melle, genesis xiiio circa finem, scilicet terram uiuentium. Hec promissio nondum impleta est quantum ad nos. Sed per hoc, quod alie implete sunt, certi sumus, quod implebitur.

 

 

Dum autem cantatur id canticum, sacerdos ponit incensum ea ratione, que dicta est in matutinali officio, et alia ratione, uide|licet ut impleat figuram iugis sacrificii, quod fiebat in mane et in uespere, de quo habetur exodi xxixo circa finem, in quo offerebatur agnus in mane et in uespere. Ad implendam ergo illam figuram maxime in matutinali officio et uespertino thurificat ecclesia. Agnus autem, qui offerebatur uespere, pinguior erat ad significandum, quod caritas semper crescit. Post canticum et antiphonam sequitur oratio et Benedicamus domino, sicut dictum est superius.

 

 

fol. 133rb

 

Tractatus I, Caput 9

 

 

De completorio

 

 

Post officium uespertinum sequitur completorium, quod est officium de gaudiis eternis et pace eterna et est officium perfectorum et exercitatorum in laudibus diuinis. Incipit autem sic: Conuerte nos deus et cetera, quia quantumcumque perfecti sumus, semper debemus nos reputare incipientes, unde ecclesiasticus xuiiio circa principium: Cum consummauerit homo tunc incipit. Vnde apostolus ad philippenses iiio post medium: Quotquot perfecti sumus, ad ipsum senceamus, scilicet nos esse imperfectos.

 

 

Cantat autem iiiior psalmos ecclesia, ut dimittantur ei peccata corporis, constat enim corpus ex iiiior elementis, uel ut dimittantur ei peccata, que contraxit in iiiior partes animi. Et sicut dictum est, officium illud est perfectorum et exercitatorum in laudibus dei, unde cantatur primo iste psalmus: Cum inuocarem exaudiuit et cetera. Eorum enim, qui habent dilatatam caritatem per tribulationes, est cantare istud officium. Quia tamen illi misericordiam indigent, subiungitur Miserere mei et exaudi orationem meam. Postmodum exprobrant eis, qui respiciunt in uanitates et insanias falsas, ut in psalmo xxxix Expectans: Vsquequo graui corde et cetera. In fine subiungitur de pace et requie eterna: In pace in id ipsum et cetera. Postmodum sequitur iste psalmus: In te domine speraui, in quo habetur de spe, per quam peruenitur ad pacem eternam. Tercio loco dicitur psalmus, in quo liberamur a quadruplici temptatione: Occulta et leui, occulta et graui, aperta et leui, aperta et graui. Quarto loco dicitur psalmus, in quo excitamur ad benedicendum et laudandum deum.

 

Cur in completorio capitulum sequitur hymnum

Post psalmos et antiphonam sequitur ymnus ante capitulum ad significandum, quod perfecti et exercitati in laudibus diuinis parati sunt laudare deum ante omnem exortationem. Quia tamen utilis est, non est dimittendum capitulum. Postmodum cantatur uersus alta uoce: Custodi nos domine, ad excitandum pigros ad audiendum promissiones, que sunt in cantico symeonis, quod habetur luce ii circa medium, que sunt due: Prima de pace eterna in primo uerso, secunda de primo aduentu in aliis uersibus. Postmodum sequntur preces, que muniunt nos contra fantasmata noctis. De nocte enim insidiatur diabolus, quia latro est; unde lucas xo post medium: Homo quidam descencendebat a ierusalem in iericho et incidit latrones. Et dicitur oratio dominica et simbolum fidei sicut in prima, et preterea aliis duabus de causis dicitur simbolum fidei in completorio: Prima est, quia fides fugat fantasmata noctis. Secunda est, ut, si contingit aliquem mori in sompno, per confessionem fidei saluetur. Fit autem generalis confessio, ut remittantur peccata diei, sicut in prima, ut remittan|tur peccata noctis. In fine sequitur oratio Et benedicamus domino, sicut dictum est in aliis. Et quia semper est eadem intentio ecclesie, in completorio non uariatur officium istud, unde antiphona super psalmos eadem est.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fol. 133va

Questio

Vnde posset queri ab eis, qui uariant antiphonam in prima, quare uariant in prima, cum non uarient in completorio.

 

 

Tractatus II, Caput 1

 

 

De officio misse

 

 

Dicto de officiis singularum horarum, dicendum est generaliter et breuiter de officio misse, in quo intendit ecclesia per preces et laudes et bona opera mereri, ut digne possit suscipere presentiam saluatoris, qui uenturus est presentialiter ad altare.

 

De introitu misse

Huius officii prima pars est introitus, qui est cantilena continens laudes uel preces, uel utrumque; et cantat ipsum chorus ad imitationem antiquorum patrum, qui per laudes, preces et bona opera expectauerunt presentiam saluatoris. Vnde fideles in hoc, quod cantant introitum, ostendunt se esse filios per imitationem antiquorum patrum. Potens enim est deus de lapidibus suscitare filios abrahe, mathei iii circa medium. Vnde apostolus ad romanos ix circa principium: Non qui filii carnis sunt filii abrahe, sed qui filii promissionis estimantur in semine; et dicens: Si filii abrahe estis, opera eius facite, iohannis uiii post medium, quasi dicat: Illi uero sunt filii abrahe, qui imitantur ipsum in fide et operibus.

 

De uersu psalmistico

Post introitum sequitur <p>salmisticus uersus, qui significat, quod per bonam operationem uertere nos debemus ad deum, digne expectando presentiam eius. Cantatur autem in quibusdam ecclesiis in maioribus sollempnitatibus cum tropis.

 

De tropis

Tropus autem dicitur a tropos, quod est conuersio et significat frequentem exhortationem, qua exortantur fideles ad conuertendum se deo.

 

De gloria patri

Post uersum sequitur gloria, quia post bonam operationem debemus laudare deum, et repetitur introitus ad imitandum iterata desideria antiquorum patrum. In maioribus autem sollempnitatibus dicitur ter, ad habendum perfectam laudem de trinitate. Trinitarius enim perfectus est, unde in trinario creauit deus omnia, scilicet in numero, pondere et mensura, sapientie xi circa finem. Aliquando autem repetitur introitus imperfecte ad significandum, quod non sunt condigne passiones huius temporis ad futuram gloriam et cetera, ad romanos uiii circa medium.

 

De accesu sacerdotis ad altare

Et dum cantatur introitus, sacerdos accedit ad altare, quia ad gemitum et preces et desideria antiquorum patrum uenit summus sacerdos ad ecclesiam. Significat enim noster sacerdos summum sacerdotem. Accedit autem ad altare hoc modo:

 

De ceroferariis

Precedunt eum duo ceroferarii siue acoliti, qui significant legem et prophetiam, quibus illuminantur fideles, unde beatus petrus, secunda petri i in fine: Habemus firmiorem propheticum sermonem, cui benefacitis accendentes quasi lucerne lucenti in caliginoso loco et cetera.

 

De diacono et subdiacono

Postea sequntur subdiaconus, qui defert textum euangelii, et diaconus, cuius officium est legere euangelium, et significant apostolos et discipulos christi, quos misit christus binos ante faciem suam, luce x in principio.

 

De thuribulo

Ad ultimum sequitur ipse sacerdos. Sed ante omnes precedit ille, qui defert thurribulum. Significat | autem thurribulum cor humanum, quod debet esse clausum ad inferiora, apertum ad superiora. Ignis significat caritatem, incensum deuotam orationem. Precedit ergo ad significandum, quod nisi per deuotam orationem, que est ex caritate, non est digne ascendere ad altare.

 

fol. 133vb

Sed dum accedit sacerdos ad altare, cantat psalmum istum, scilicet xlii: Iudica me deus, in quo petit separari a turba et ab hominibus iniquis, ut digne possit impetrare hostiam quam offerat. Non enim habet, quid offerat, nisi deus det. Quod significatum est facto abrahe, cui datus est aries, genesis xxii circa medium. Petit etiam illuminari lumine celesti, ut digne possit intrare non solum ad altare materiale, sed etiam ad tabernaculum celeste, unde episcopus, qui perfectior et celestior debet esse quam minor sacerdos, dicit hunc psalmum, scilicet lxxxiii Quam dilecta tabernacula.

 

Postmodum sacerdos increpat sensualitatem suam, ne impediat ipsum, dicens: Quare tristis es anima mea, et quare conturbas me. Postea facit generalem confessionem ad remissionem uenialium peccatorum.

 

Et dum cantatur gloria a choro, intrat sacerdos ad altare. Prius salutato choro, et secundum consuetudinem quarundam ecclesiarum dat osculum diachono et subdiachono, ut ostendat se esse figuram illius, qui dixit apostolis et discipulis, iohanne xiiii post medium: Pacem relinquo uobis, pacem meam do uobis.

 

Postmodum osculat altare et post textum euangelii. Osculum altaris significat osculum, quod christus dedit primitiue ecclesie de iudeis. Osculum textus euangelii significat osculum, quod dedit ecclesie de gentibus non per presentiam suam sed per predicationem euangelii. Hoc autem facit, ut ostendat se esse figuram illius, cuius osculum desiderabat sponsa dicens, cantici canticorum io in principio: Osculet me osculo oris sui.

 

 

Accedit autem post ad dexteram altaris, quia christus primo accessit ad iudeos, qui significantur per dexteram. Ipsi enim erant in lumine et fide unius dei, quam significat meridies, gentiles autem in aquilone, id est in frigore infidelitatis.

 

De tropis

Habuerunt autem ortum tropi a ueteri lege. Habetur enim in numeri x in fine, quod cum eleuaretur archa, dicebat moyses: Surge domine et dissipentur inimici tui et fugiant, qui oderunt te, a facie tua. Cum autem deponeretur, aiebat: Reuertere domine ad multitudinem exercitus israel. Siue enim eleuetur ecclesia per contemplationem, siue deponatur per humiliationem, semper inuocandum est diuinum auxilium.

 

 

Tractatus II, Caput 2

 

 

De kyrieleyson

 

 

Post glorificationem trinitatis sequitur inuocatio eiusdem, que fit per fidem, quia quomodo inuocabunt, in quem non crediderunt, ad romanos x circa medium.

 

 

Dicitur ergo kyrieleyson, christeleyson, kyrieleyson. In primo et tercio non fit uariatio uocis, quia tantum una est natura patris et spiritus sancti. In medio fit propter duas naturas christi.

 

 

Dicitur autem in greco, quia tribus linguis laudamus deum in missa, in greca per kyrieleyson, in hebrayca per alleluia et sabaoth, in latina in aliis. Omnis enim lingua debet confiteri deum, et titulus crucis scriptus fuit, ut habetur iohanne xix circa medium: hebrayce, grece, et latine.

 

 

Nonies autem inuocat ecclesia trinitatem, | ut per istam inuocationem perueniat ad laudem et societatem nouem ordinum angelorum.

fol. 134ra

De gloria in excelsis deo

Vnde statim inmiscet se cantico angelico, et incipit sacerdos gloria in excelsis deo, quod habetur luce ii circa principium. Et in hoc representat angelum, qui apparuit pastoribus. Et chorus respondet cantico angelorum, qui canticum istud cantauerunt nato domino, luce ii circa principium, per cuius natiuitate fuit gloria in excelsis, id est in angelis de reperatione sua. Pax autem fuit in terra, id est reconsiliatio hominis ad deum, hominis ad angelum, hominis ad hominem. Quod uero sequitur: Laudamus te et cetera, non fuit dictum ab angelis, sed appositum fuit a beato hylario, ut dicitur generaliter. Tamen papa innocentius dicit, quod a quodam papa fuit additum, qui fuit nonus a beato petro et instituit cantari in missa. Sed a quocumque fuerit additum, optime factum est. Bonum enim est laudare ipsum, id est predicare eius bonitatem, et benedicere ipsum, id est bona dicere de ipso, et adorare ipsum, id est profiteri eius maiestatem, et glorificare ipsum, id est dicere, quod eius solius est gloria, uel enarrare gloriam siue delicias eius; et bonum est gratias agere ei. Que omnia fiunt per ea, que sequntur, sicut perceptum est: Cantate domino canticum nouum, scilicet psalmus xcu, de natiuitate eius et aliis eius, que pertinent ad nouitatem hominis: Cantate domini et benedicite nomini eius.

 

 

Tractatus II, Caput 3

 

 

De epistola

 

 

Et quia preceptum est: Annuntiate de die in diem salutare eius, in psalmo xcu Cantate i, propter hoc post canticum illud legitur lectio, que dicitur epistola. Sed quia dominus dicit in euangelio, matthei ix in fine: Rogate dominum messis, ut mittat operarios in messem suam, propter hoc prius orat sacerdos salutans populum dicens: Dominus uobiscum, quomodo salutauit booch messores suos, ut habetur in ruth ii circa principium. Sed episcopus, qui expressius tenetur imitari christum, utitur ipsa uoce domini, dicens: Pax uobis, iohannis xx post medium. Post orationem sequitur lectio, que dicitur epistola, quia frequentius sumitur de epistolis pauli uel epistolis canonicis. Aliquando tamen est de prophetis uel libris salomonis. Nunquam autem est de ipsa lege moysi, quia figure cessauerunt, postquam uenit ueritas, quia uelum templi scissum est, matthei xxuii circa finem, et aperta sunt prata, et apparuerunt herbe uirentes, prouerbiorum xxuii circa finem (25). Et ecclesia non ponit uelamen super faciem suam, sicut moyses faciebat, exodi xxxiiii circa finem, secunda ad corinthios iii circa finem.

 

De resposorio siue graduali

Post epistolam sequitur responsorium, quia lectioni debemus respondere per bona opera, cui additur uersus, ut uertant se pigri. Et appellatur graduale, quia per bona opera debemus gradi in deserto huius mundi, de mansione in mansionem, id est de uirtute in uirtutem, quousque ueniamus ad terram promissionis.

 

 

 

Tractatus II, Caput 4

 

 

De alleluia

 

 

Post responsorium sequitur alleluia, in quo est iubilus. Est enim cantus angelicus, unde in tobie x circa finem, per uicos ierusalem cantabitur alleluia. Et sequitur breuis sententia excitans ad laudem et iubilum. Iubilat autem ecclesia et docet iubilare filios suos, ne in deserto huius mundi adorent uitulum conflatilem, de quo exodus xxxii circa principium, quod faciunt, qui lasciuiam et pompam mundi diligunt, ne fas|tidiant manna, et redeant mente ad ollas carnium et pepones et allia, numeri xi circa principium et xxi circa principium, quod faciunt, qui cor habent in coquina, quamdiu audiunt missam, et reputant eam nimis longam. Cantatur autem alleluia in quibusdam ecclesiis a pueris, sicut in ecclesia parisiensis, in non festiuis diebus ad significandum, quod eorum, qui puri sunt et innocentes, est benedicere deo et laudare ipsum. Est enim alleluia idem quod laudare inuisibilem, unde: Laudate pueri dominum, psalmus cxii, et: Ex ore infantium et cetera, de psalmo uiii Domine dominus noster.

 

 

 

 

 

 

fol. 134rb

Item de graduali

Graduale autem cantatur a maioribus ad significandum, quod labor operum pertinet ad fortes. Et cantatur in maioribus sollempnitatibus in aliquo loco alto, ad quem ascenditur per gradus, unde propter hoc uocatur graduale ad significandum, quod per bona opera ascenditur de uirtute in uirtutem, ut habetur in psalmo lxxxiii Quam dilecta. Et ibidem cantatur alleluia ad significandum, quod illi, qui sunt in altitudine uite, digne possunt iubilare deo.

 

De sequentia

Post alleluia cantatur sequentia, que cantatur a toto choro, quia significat concordiam et unitatem ecclesie, que maxime placet deo, sicut dicitur in cantici iiiio circa medium: Vulnerasti cor meum in uno oculorum et cetera. Vnde in psalmo cxlix Cantate: Laudent nomen eius in choro, in tympano, id est in mortificatione carnis, 'et psalterio, id est bonis operibus. Et hoc possunt facere alique persone determinate, unde alique persone determinate cantant graduale et alique alleluia. Sed in choro cantatur ei ab omnibus, unde sequentia, que significat concordiam, cantanda est a toto choro; unde dicitur sequentia, quia sequitur post omnes precedentes laudes tanquam ferculum delicatissimum, quod maxime placet deo.

 

 

Tractatus II, Caput 5

 

 

De euangelio

 

 

Post sequentiam legitur euangelium, que est lectio noui testamenti, in quo promittitur eterna hereditas, unde legitur in medio ecclesie ad significandum, quod ad omnes pertinet eterna hereditas. Diaconus autem lecturus euangelium accipit libro de dextro latere altaris, quia de syon exiuit lex et uerbum domini de ierusalem, ysaia ii circa principium, et michee iiii circa principium. Sed in maioribus sollempnitatibus consuetudo est in quibusdam ecclesiis, quod, antequam legat euangelium, incipit antiphonam, que perficitur a choro. Et per hoc significatur, quod ille, qui lecturus est euangelium, debet habere caritatem; unde petro dictum est, iohannis xxi post medium: Petre, amas me pasce oues meas. Cantatur autem sine neumate, quia sufficit habere simplicem caritatem. Lecturus euangelium petit benedictionem a sacerdote, quia: Quomodo predicabunt nisi mittantur?, ad romanos x circa medium. Tenet autem librum in manu, quia tenetur facere, quod predicat.

 

De cruce precedente euangelium et cereis

Precedit autem ante ipsum crux, quia crucifixum debet predicare, unde ia ad corinthios i post medium: Predicamus christum crucifixum et cetera. Et alibi ia ad corinthios ii circa principium: Nichil aliud iudicaui me scire inter uos nisi ihesum christum, et hunc crucifixum. Precedunt eum in diebus festiuis duo ceroferarii, qui significant legem et prophetiam, sicut dictum est, uel duos precones secundi aduentus, scilicet heliam et e|noch, de quibus habetur apocalipsis xi ante medium. In diebus non festiuis unus ceroferarius significat unum preconem primi aduentus, scilicet iohannem baptistam, de quo habetur luce i circa principium, de ceroferario dictum est, quid significat.

 

 

 

 

 

 

 

fol. 134va

De pulpito

Pulpitum autem, in quo euangelium legitur, significat altitudinem christi et altitudinem spiritualis intelligentie, que est in euangelio, unde ad hoc significandum data est lex in monte, exodus xix circa finem. Significat etiam altitudinem promissorum, que sunt in euangelio, unde ad hoc significandum ierusalem terrestris in alto est, unde in xi deuteronomii ante medium: Terra, ad quam ingredieris possidendam, montuosa est.

 

De puluinari

Ponitur autem puluinar sub euangelio ad significandum leue iugum christi et ad significandum temporalia, que debentur predicatoribus; unde in cantici iio circa principium et uiii circa principium: Leua eius sub capite meo.

 

 

Omnes autem precedentes laudes cantantur uersus orientem, id est uersus christum, unde zacharia ui circa finem: Ecce uir oriens nomen eius, qui dicitur oriens, quia ab ipso nobis oriuntur omnia bona. Euangelium autem legitur contra aquilonem, id est contra diabolum, ad expellendum ipsum de cordibus fidelium; unde in cantici uiio ante medium: Nasus tuus, id est predicator, qui scit discernere bonos odores, sicut turris libani, id est defensor castus, qui respicit contra damascum, id est contra diabolum, qui est potus sanguinis, id est sitiens peccatum.

 

 

Salutat autem diaconus populum, ut sit sicut terra bona ferens fructum xxxm, lxm, cm, ut matthei xiii circa medium. Et populus resalutat ipsum, ut deus det ei benedicere et predicare. Salutato populo reddit eum attentum et docilem, quia bonum nuntium dicturus est et celestem doctrinam, unde dicit: Sequentiam sancti euangelii et cetera, hec est lectio sequens sancti euangelii. Sed cum inchoatur aliquod euangelium, dicitur: Inicium sancti euangelii et cetera. Et populus de tanta doctrina glorificat deum dicens: gloria tibi domine. Non loquitur enim in hac doctrina moyses, qui non eloquens est ab heri et nudius tercius, ut exodus iiii ante medium, nec ysaia, qui uir pollutus labiis est, ysaia ui ante medium, nec ieremias, qui puer est et nescit loqui, ieremias i circa principium, sed ipse filius dei, qui est sapientia eterna. Hic enim est puteus aquarum uiuentium, que fluunt impetu de libano, id est de candido et casto predicatore, cantici iiiio circa finem. Promittit enim hec doctrina uitam eternam, unde propter excellentiam eius legitur in eminentiori loco quam aliqua alia lectio. Legitur enim in ambone, qui est locus eminens, quem potest populus ambire, et unde diaconus potest ambire populum, id est uidere et uideri, quia hec doctrina pertinet ad omnes.

 

De triplici cruce, quam dyaconus facit, cum euangelium legit

Cum autem dicit: Sequentiam sancti euangelii et cetera, facit diaconus triplicem crucem: Vnam in libro ad significandum, quod hic est liber crucifixi, unam in pectore ad significandum, quod corde credit, unam in fronte ad significandum, quod non erubescit euangelium, sicut dicit apostolus ad romanos i ante medium: Non enim erubesco euangelium. Et populus facit signum crucis, ne diabolus impediat auditum uerbi, et in fine similiter, ne diabolus impediat fructificationem seminis.

 

 

Auditur autem euangelium nudo capite, quia in euangelio reuelate sunt | figure, et terminatur accentu eleuato, quia doctrina euangelii promittit celestia, cum lectio ueteris legis terminetur accentu depresso, quia promittebat temporalia, ysaia i post medium: Si uolueritis et audieritis, bona terre comedetis.

 

fol. 134vb

 

Nota etiam, quod in minoribus ecclesiis sepius legitur euangelium in sinistro cornu altaris ad significandum, quod euangelium, quod iudei repulerunt, qui erant quasi in dextera dei, utpote qui legem habebant, gentiles, qui erant quasi in sinistra utpote sine lege uiuentes, receperunt, secundum quod dixerunt iudeis paulus et barnabas, actibus xiii circa finem: Vobis oportebat primum loqui uerbum dei, sed quia repulistis illud, ecce conuertimur ad gentes. Liber tamen refertur ad dextrum cornu altaris circa finem misse ad significandum, quod in fine iudei credituri sunt et ad fidem christi uenturi, unde ysaia x post medium: In ueritate reliquie iacob conuertentur, et hoc erit, cum plenitudo gentium intrauerit, tunc omnis israel saluus fiet, ut ad romanos xi circa finem.

 

 

Tractatus II, Caput 6

 

 

De symbolo

 

 

Lecto euangelio cantat chorus simbolum fidei, quia dicit beatus iohannes, iohannes xx in fine: Hec autem scripta sunt, ut credatis et ut credentes uitam habeatis. Est enim fides finis euangelii, unde fides ex auditu, ad romanos x post medium, et fidei finis est uita eterna. Et incipit sacerdos simbolum ad significandum, quia fides est a deo. Alia etiam ratione cantatur simbolum post euangelium, ne dominus possit improperare, quod improperauit iudeis: Cecinimus uobis et non saltastis, matthei xi circa medium. Canit enim nobis celestis precantor, cum legitur euangelium, et nos saltamus ei cantando simbolum, unde sollempniter ipsum cantamus. Dicitur autem simbolum, id est collatio, quia postquam preceptum fuit apostolis ire et predicare per uniuersum mundum, ut omnes idem predicarent, conuenerunt apostoli, et composuerunt simbolum, et quilibet posuit ibi particulam suam, et propter hoc dicitur simbolum, id est collatio.

 

De reditu diaconi ad altare

Dum autem cantatur, diaconus redit ad altare, quia, ut dicit ecclesiastes i ante medium, ad locum unde exeunt flumina reuertuntur, et animalia ibant et reuertebantur et cetera, ezechiel i circa medium; et in iob xxxuiii circa finem: Numquid mittes fulgura, et reuertentia dicent tibi: Assumus. Dum autem reuertitur, nec librum, nec puluinar portat. Antequam enim legeret euangelium, librum tenebat in manu ad significandum, quod prius deberet facere et postea docere. Subdiaconus autem fert ei puluinar ad significandum, quod dignus est operarius cibo suo. Sed in reditu nichil defert ad significandum, quod completa actione sua liber debet esse et libere uacare contemplationi.

 

 

Postquam autem peruenit ad altare, dat librum sacerdoti uel episcopo id osculandum, et cum incenso ad significandum, quod deus odoratur bonum odorem eorum, qui suscipiunt predicationem euangelii, et ad significandum, quod labiis predicatorum osculatus est deus mundum illo osculo, de quo dicitur: Osculetur me osculo oris sui, cantici io in principio.

 

 

Datur autem liber apertus ad significandum, quod sacerdoti debent esse sacre scripture aperte, unde: Labia sacerdotis custodiunt | et cetera, malachie ii ante medium. Aliis autem datur clausus, a quibus non tanta exigitur perfectio.

 

 

fol. 135ra

 

Tractatus II, Caput 7

 

 

De offertorio

 

 

Post simbolum salutat sacerdos chorum, ut gracius possit cantare chorus offerendam uel offertorium, quod cantatur post simbolum. Audita enim predicatione euangelii et facta professione fidei restat nos offerre deo hostiam uiuam, sacram, deo placentem, ad romanos xii circa principium. Debemus enim reddere, que sunt dei, deo, mattheus xxii circa medium, id est animas nostras lumine uultus sui insignitas; unde in cantici uiiio circa medium: Pone me ut signaculum super cor tuum et cetera.

 

 

Cantatur etiam offertorium, quia tunc offert sacerdos panem et uinum secundum sacerdotium melchisedech, de quo habetur genesis xiiii post medium, et ad hebreos ui in fine et uii in principio. Habuit autem iste cantus ortum a ueteri lege, quia iio paralipomenorum uii circa principium dicitur, quod, cum salamon mactaret hostias, sacerdotes clangebant tubis. Cantatur etiam offertorium a choro propter multiplicia desideria, que offerunt fideles domino, sicut salomon in dedicatione templi et altaris obtulit oues et boues quasi absque estimatione et numero, quia xxii milia boum et arietum centies xxti milia, ut ibidem dicitur, que significant bona desideria fidelium, que soli deo numerabilia sunt, unde in numeris xxiii ante medium: Quis dinumerare possit puluerem iacob?, et sunt quasi absque estimatione, quia preciosa sunt super milia auri et argenti, ut in psalmo cxuiii Beati immaculati, ibi: Bonitatem et cetera.

 

 

Et dum cantatur offertorium, sacerdos preparat hostiam, quam oblaturus est, et ponit eam super corporale. Postea ponit incensum, ut acceptabilis sit deo eius oblatio et oratio. Postea lauat manus, ut digne possit tangere archam spiritualem, scilicet corpus christi, ne accidit eis sicut bethsamitis, qui percussi sunt, eo quod uiderunt archam domini, io regum ui circa finem, et ne accidat et sicut oze, qui percussus est eo, quod tetigit archam domini, iio regum uii ante medium, sicut sacerdotes ueteri lege lauabant se in labio eneo, quando ingressuri erant tabernaculum testimonii, ut habetur in xxx exodi circa medium.

 

 

Tractatus II, Caput 8

 

 

Postea incipit missam, que dicitur missa, duabus de causis: Vna est, quia tunc emittebantur antiquitus cathecumini, licebat enim cathecuminis interesse precibus et laudibus, usque post euangelium. Sed canoni misse, non licebat eos interesse, quia non erant de ecclesia, cum non erant baptizati. Alia ratio est, quare dicitur missa, quia de celo mittitur hostia, que offerenda est. Non enim habemus, quid offeramus, nisi detur nobis a deo.

 

 

Antequam accedat ad altare, inclinat se dicens: In spiritu humilitatis et in animo contrito et cetera, quod sumptum est de daniel iii circa medium, ne sit reus corporis et sanguinis domini manducando et bibendo indigne.

 

 

Postea eleuato capite accedit ad altare et deosculatur ipsum ad significandum, quod ibi representatur passio christi, per quam reconciliauit sibi humanum genus. Postea uertit se ad populum dicens: Orate pro me, fratres. Et tunc dicendum est: Memor sit omnis sacrificii tui, et holocaustum tuum pingue | fiat, de psalmo xix Exaudiat, uel: Spiritus sanctus superueniet in te, et uirtus altissimi obumbrabit tibi, de luce i circa medium.

 

 

 

 

fol. 135rb

De secreta

Postea dicit partem illam misse, que dicitur secreta, et dicit tot orationes, quot dixit ante epistolam. Dicitur autem secreta, quia secreto dicitur multis de causis.

 

ia

Prima est, quia cum antiquitus dicerentur ille orationes alta uoce, laici retinebant eas, et representabant missam ridiculose, unde multi percussi sunt. Propter hoc modo dicuntur secrete.

 

iia

Secunda est, quia in ipsa ecclesia multi sunt porci et canes, quibus non sunt reuelanda secreta, secundum illud mattei uii circa principium: Nolite dare sanctum canibus et cetera.

 

iiia

Tercia est, quia ibi representatur passio christi, que in silentio fuit, quia sicut ouis ad occisionem ductus est, et non aperuit os suum, ysaie liii circa medium. Cuiusmodi silentium imitati sunt martires, de quibus dicitur in ymno: Non murmur resonet non querimonia, sed corde tacito et cetera.

 

iiiia

Quarta est, quia dominus ante passionem secreto orauit, unde Auulsus est a discipuli, quantum est iactus lapidis, lucas xxii circa medium.

 

 

In fine autem ultime orationis dicit alta uoce: Per omnia secula seculorum, monens populum ad idem offerendum spiritualiter, quod ipse offert ministerio, et querens assensum populi, quia sacerdos ibi generalis persona est, et populus dat ei assensum dicens: Amen. Habito assensu populi, salutat sacerdos populum et econuerso, ut digne possit offere hostias spirituales. Postea monet populum sursum habere corda et gratias agere deo. Et quod monet, ipse facit in prefatione sequente. Agit enim ibi gratias deo.

 

De prefatione

Dicitur autem prefatio, quia est quasi prologus ante transsubstantiationem, in quo captatur beniuolentia saluatoris. In fine autem prefationis petit nostras laudes uniri et associari laudibus angelorum. Nisi enim hic incipiamus laudare deum cum angelis pro modulo nostro, in futuro non laudabimus ipsum cum angelis. Vnde chorus statim cantat ymnum angelicum, scilicet Sanctus, sanctus, sanctus et cetera, quem instituit cantari in missa beatus sixtus papa, et est sumptus de uio ysaie circa principium.

 

 

In ymno isto laudamus deum de generali beneficio, cum dicimus: Pleni sunt celi et terra gloria et cetera, et precipue de beneficio incarnationis, cum dicimus: Benedictus qui uenit in nomine domini, id est in nomine patris, ut habetur in xii iohannis ante medium. Dicimus bis Osanna, id est Salua obsecro, propter stolam anime et stolam corporis, uel propter salutem gratie in presenti et salutem glorie in futuro.

 

ua

Alia ratio est allegorica, quare fit silentium ante prefationem. Representat enim sacerdos in illo silentio latibulum domini, quod fecit post resuscitationem lazari, quando collegerunt pontifices et pharisei consilium et cetera, iohannes xi circa finem. Dicitur autem in xio iohannis circa finem, quod Iesus iam non ambulabat apud iudeos, sed abiit in regionem iuxta desertum in ciuitatem, que dicitur effrem. Sed appropinquante decima die mensis primi, quando sumendus erat agnus, qui immolandus erat xiiii luna, dominus uenit bethaniam in sab|bato ante dominicam in ramis palmarum, ut iohannes xii in principio, unde quasi rumpens silentium manifestauit se. Et hoc representat sacerdos dicens alta uoce: Per omnia secula seculorum. Et in prefatio representat conuiuium, quod factum fuit domino in bethania. Est enim in prefatione conuiuium laudis, quod facit ecclesia domino et dominus ei. Ipse enim cenat nobiscum et nos cum ipso, ut ipse dicit, apocalipsis iii circa finem, quia adiutores dei sumus, prima ad corinthios iii ante medium. De huiusmodi communio; dicit ysaias xxu circa medium: Faciet dominus exercituum omnibus populis in monte hoc, id est in bethaniam, que significat ecclesiam, que sita est in monte oliueti, id est christo, conuiuium pinguium et cetera.

 

 

 

 

 

 

 

 

fol. 135va

 

In illa autem cena, que facta est domino in bethania, iohannes xii circa principium, nominantur tres persone: Martha, que ministrabat, per quam significantur actiui siue perficientes, lazarus, qui erat unus de discumbentibus, qui de nouo resuscitatus fuerat, per quem significantur penitentes siue incipientes, maria, per quam significantur contemplatiui siue perfecti, quia sola ista tria genera hominum faciunt conuiuium spirituale christo. Et sicut maria accepit libram unguenti nardi pistici preciosi, sic et ecclesia. Per libram unguenti significantur dona spiritus sancti, que data sunt ecclesie ad mensuram, sicut dicit apostolus ad romanos xii circa principium: Vnicuique sicut deus diuisit mensuram fidei.

 

 

Nardus autem, que est herba humilis, calida, odorifera, significat humilitatem seruentis fidei, ad cuius odorem descendit filius dei in uterum uirginis, ut dicit beatus bernardus super illud cantici io circa finem: Cum esset rex in accubitu suo, nardus dedit odorem suum.

 

 

Sed notandum, quod maria magdalene triplex unguentum preparauit domino:

 

 

Primum, quo unxit pedes tantum, ut habetur in uiio luce circa finem.

 

 

Secundum, quo unxit et caput et pedes in illa cena, que facta est ei in bethania. De pedibus dicit iohannes xii circa principium, de capite marcus xiiii circa principium, mattheus xxui circa principium.

 

 

Tercium, quo uoluit ungere corpus iesu, unde in marci xui in principio: Maria magdalene et maria iacobi et salome emerunt aromata et cetera.

 

De triplici unguento ecclesie

Similiter ecclesia triplex unguentum preparat domino.

 

i

Primum est contricionis, quo ungit pedes domini, scilicet misericordiam et iusticiam, que sunt uie, quibus uenit dominus ad nos. Misericordiam domini osculamur et ungimus, cum proponimus satisfacere. In istis enim multum delectatur dominus.

 

ii

Secundum unguentum, quo ungit ecclesia capud domini, id est diuinitatem, et pedes, id est humanitatem, est fides de diuinitate et humanitate siue deuotio, que fides multum placet deo. Et hoc unguentum est pisticum, id est fidele, non adulteratum, fides enim debet esse non ficta, et preciosum, quia ab illo emimus uitam eternam.

 

iii

Tercium unguentum est compassionis et misericordie, quo non ungit ecclesia dominum in sua propria persona, sed in menbris eius, quia, ut ipse dicit, matthei xxu circa finem: Quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis, sicut maria terci|o unguento non unxit dominum.

 

 

 

fol. 135vb

 

Secundo unguento ungit capud domini, cum dicit in prefatione: Vere dignum et iustum est equm et salutare, nos tibi semper et ubique gratias agere, domine sancte pater omnipotens eterne deus. In istis enim profitetur maiestatem diuinam, quam adorant non solum homines, sed etiam angeli, et nominat ecclesia in prefatione illos ordines angelorum, quibus maxime uult assimilari.

 

 

Pedes autem ungit, cum dicit: Benedictus, qui uenit in nomine domini. Profitetur enim humanitatem christi et representat, quod dictum est in dominica in ramis palmarum. Fuit enim tunc decima luna, quando debebat sumi agnus et reseruari immolandus xiiii luna, et tunc uenit uerus agnus ad locum immolationis et ibi fuit usque ad diem immolationis. Non recessit enim a ierusalem uel a bethania, que est prope ierusalem.

 

De diuersis prefationibus

Notandum autem quod non sunt nisi xi prefationes canonizate, scilicet

 

ia

prefatio de natiuitate domini, que sic incipit: Quia cum unigenitus tuus et cetera,

 

ii

de epiphania, que sic incipit: Quia per incarnati uerbi misterium et cetera,

 

iii

de ieiunio, que sic incipit: Qui corporali ieiunio uicia comprimis et cetera,

 

iiii

de pascha, que sic incipit: Te quidem omni tempore et cetera,

 

u

de ascensione, que sic incipit: Qui post resurrexionem suam et cetera,

 

ui

de spiritus sancti missione, que sic incipit: Qui ascendens super omnes celos,

 

uii

de trinitate, que sic incipit: Quia cum unigenito tuo et spiritu sancto et cetera,

 

uiii

de apostolis, que sic incipit: Te domine suppliciter exorare, ut gregem tuum et cetera,

 

uiiiia

de cruce, que sic incipit: Qui salutem humani generis et cetera. Hee ix habentur prefationes.

 

xa

In decretis de consecratione distinctione ii inuenimus: Decima est de beata maria, que sic incipit: Equum et salutare, et te in ueneratione beate uirginis marie, uel assumptione uel natiuitate, uel purificatione beate marie uirginis, collaudare et cetera. Et hec habetur in decretis lxxa distinctione, capitulo sanctorum.

 

xia

Et sic sunt decem prefationes, preter communionem, que cotidie dicitur, et sic per totum sunt xi prefationes.

 

 

Tractatus II, Caput 9

 

 

De canone misse

 

 

Post acclamatum preconium, quod representat laudes puerorum, quas dixerunt domino in ramis palmarum, mattheus xxi circa principium, sequitur canon, qui dicitur canon misse, quia regulariter composititus a sanctis patribus et quia regulariter et expresse representat sacerdos noster sacerdotem ueteris testamenti. Dicitur autem canon in silentio ad representandum id latibulum domini, quod fuit postquam acclamate fuerunt ei laudes ille, et quia sacerdos orare debet in secreto clauso hostio, mattheus ui circa principium, et flabello discretionis amouere muscas morientes, que perdunt suauitatem unguenti, ecclesiastes x in principio, quod significat flabellum materiale tempore suo.

 

 

Incipit autem canon misse sic: Te igitur clementissime pater per iesum christum filium tuum supplices rogamus et petimus, uti accepta habeas hec dona, hec munera, hec sacrificia, sancta illibata. Et dicit innocentius papa, quod diuinitus factum est, quod canon misse incipit a T, littera, que habet formam crucis, unde in ezechiele ix circa medium: Signa thau super frontes uirorum gementium. |

 

 

 

 

 

 

fol. 136ra

 

Dicuntur autem dona, in quantum dantur a deo. Non habimus enim, quid offeramus, nisi deus det, sicut abraham obtulit ei arietem, qui datus est ei, genesis xxii circa medium. Munera autem dicuntur, in quantum dantur ab hominis; unde in euangelio, mattheus u circa medium: Si offers munus tuum et cetera. Sacrificia autem dicuntur, in quantum sunt oblatio sanctificans illibata, id est non libata ab extraneis; unde apostolus ad hebreos xiii circa medium: Habemus altare, de quo edere non habent potestatem, qui tabernaculo deseruiunt.

 

Cur fiunt tres cruces

Fiunt autem tres cruces super illa uerba ad significandum, quod illa dona sunt crucifixi et sunt de beneplacito tocius trinitatis. Et iste fit honor, quem crucifixo exhibemus, propter triplex dedecus ei illatum: a iuda, a pontificibus, a populo iudeorum, qui tradiderunt ipsum.

 

 

Per hoc autem, quod noster sacerdos dicit: Clementissime pater, representat sacerdotem ueteris testamenti, qui, quando immolabat, respiciebat ad propiciatorium, quod erat in sanctis sanctorum, uel in hec representat illos duos angelos, qui respiciebant se uersis uultibus in propiciatorium, exodus xxu ante medium. Sacerdos enim angelus domini est, ut dicitur in malachia ii ante medium. Et sicut sacerdos legalis cum sanguine uitule rufe introibat in sancta sanctorum et ponebat incensum in altari thimiamatis, ut ad hebreos ix circa principium et ante medium, sic sacerdos noster intrat in sancta sanctorum cum sanguine, id est memoria crucufixi, et ponit incensum, id est orat pro uniuersali ecclesia, dicens: In primis, que tibi offeremus, pro ecclesia tua sancta et cetera.

 

Pro quibus et ubi et ad quid fiat oblatio et cetera

In orationibus ergo, que sunt usque ad illum locum: Qui pridie quam pateretur et cetera, ostendit, pro quibus fiat illa oblatio et ubi fiat et ad quid fiat et qualis debet esse ille, qui offert.

 

Pro quibus

Pro quibus fit, ostenditur, cum dicitur: Que tibi offerimus pro sancta ecclesia tua catholica, quam pacificare et cetera. Fit enim etiam pro rebellibus, qui sunt in ecclesia, ut pacificentur, sed maxime pro bonis, unde dicitur: Et omnibus ortodoxis et cetera, id est recte gloriantibus in fide christi, et precipue pro illis, qui intersunt sacrificio, unde dicitur: Memento famulorum famularumque tuarum et omnium circum astantibus et cetera.

 

Vbi

Vbi uero fiat sacrificium, id ostenditur, cum dicitur: Commiunicantes et memoriam uenerantes et cetera. Fit enim in unitate ecclesie. Communicantes enim sunt ecclesie unitatem participantes. Extra enim ecclesiam non est locus ueri sacrificii, unde in xii deuteronomii ante medium: Caue, ne offeras holocausta tua in omni loco, quem uideris, sed in eo, quem elegerit dominus et cetera.

 

Ad quid

Fit autem propter bona presencia spiritualia et corporalia, quod ostenditur, cum dicitur: Qui tibi offerunt hoc sacrificium laudis pro se suisque omnibus, pro redemptione animarum suarum, pro spe salutis et incolumitatis sue et cetera. Fit etiam, ut ab eterna dampnatione nos deus eripiat. Fit etiam pro premiis eternis, quod ibi ostenditur, cum dicitur: Quam oblationem tu deus omnipotens quesumus in omnibus facere digneris, benedictam per effectum, ut scilicet per illam celestem benedictionem et eternam obtineamus, asscriptam, ut per illam scripta sunt nomina nostra in libro uite, lucas x circa medium, ratam, ut confirmati simus in deo, ne de cetero possi|mus separari.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fol. 136rb

De tribus crucibus

Et fiunt tres cruces super illa tria, quia per crucificum de beneplacito trinitatis dantur nobis bona eterna. Rationabilem, ut uidelicet bene offeramus et recte diuidamus, non sicut chaym, qui bene obtulit, genesis iiii circa principium, id est creaturam creatori, sed non recte diuisit, quia seipsum dimisit diabolo, et extrinsecum fecit a deo. Ad rationabilem sequitur acceptabilem, et super illa duo adiectiua non fiunt cruces, quia meritum dicunt, non premium.

 

De duabus crucibus

Sequitur: Vt nobis fiat corpus et sanguis, et fiunt hic due cruces, propter duplicem naturam christi, uel propter duplicem formam, sub qua fit oblatio.

 

Qualis

Qualis autem debeat esse ille, qui offert, ostenditur cum dicitur: In primis gloriose semperque uirginis marie genitricis dei, sed etiam beatorum apostolorum ac martyrum tuorum petri et pauli et cetera. Sicut enim sacerdos habebat nomina xii patriarcharum scripta in rationale et in superhumerali, ut exodus xxxix ante medium, sic sacerdos noster debet habere xii apostolos, quorum filii sumus, in memoria, ut imitetur et fidem eorum et doctrinam et opera.

 

 

Non solum autem sacerdos legalis ponebat thimiama, sed etiam cum sanguine uitule rufe intrabat in sancta sanctorum et aspergebat propiciatorium et totum tabernaculum interius et postea exibat et aspergebat tabernaculum exterius, numeri xix circa principium, ad hebreos ix ante medium. Hoc fecit christus in se et hoc facit cotidie in nostris sacerdotibus. In se facit, quia in die ascensionis introiuit in sancta sanctorum, id est in celum, cum sanguine proprio et aspersit propiciatorium, id est leniuit nobis misericordiam dei patris, et postea exiuit per apostolos et aspersit et mundauit totum tabernaculum exterius, id est ecclesiam militantem per predicationem eorum.

 

 

Hoc facit sacerdos in sacrificio altaris. Sed non potest intrare cum sanguine, nisi sanguine habeat, unde sequitur in canone: Qui pridie, id est die precedenti, antequam pateretur, accepit panem in sanctas et uenerabiles manus suas, et eleuatis oculis in celum ad te deum patrem omnipotentem tibi gratias agens benedixit, fregit, dedit discipulis suis dicens, mattheus xxui circa principium: Accipite et manducate ex hoc omnes, id est manducate sacramentaliter et spiritualiter: Hoc est corpus meus. Et ad prolationem horum uerborum fit transsubstantiatio panis in corpus christi.

 

 

Sequitur: Simili modo postquam cenatum est, accipiens et hunc preclarum calicem in sanctas et ueneraliles manus suas, item tibi gratias agens, benedixit, dedit discipulis suis dicens: Accipite et bibite ex eo omnes, hic est enim calix sanguinis mei noui testamenti et eterni, misterium fidei, qui pro uobis et cetera. Et ad prolationem horum uerborum fit transsubstantiatio uini in sanguinem christi, et fiunt cruces in transsubstantiationem naturarum, quia uirtute uerborum et benedictionis fit illa transsubstantiatio. Et cum dicitur: Hoc est corpus meus, eleuatur hostia, ut fideles uideant christum sub sacramento et ut petant ab eo presente suas iustas petitiones. Exibet enim se presentem, ut ostendat se esse paratum dare, quod iuste petimus. Ele|uatur etiam, ut ostendatur esse excelentissimum sacrificium, unde dicitur eucharistia, id est bona gratia, quia non solum ibi datur gratia, sed etiam dominus gratiarum, qui dicitur uiaticum nostre peregrinationis, quia, sicut datum fuit manna iudeis a transitu maris rubri usque ad introitum terre promissionis, exodus xui circa medium et post, et Iosue u post medium, ita et corpus christi sub forma panis datur fidelibus a baptismo usque ad finem uite sue.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fol. 136va

Questio

Sed quero, cum in euangelio non inueniatur: Ad te deum omnipotentem, quod dicitur in transsubstantiatione panis, nec quod dicitur in transsubstantiatione uini: Eterni misterium fidei, quis ausus est apponere. Dicitur autem in fine apocalipsis ultimo capitulo circa finem: Si quis apposuerit ad hec, apponet super illum deus plagas et cetera.

 

Solutio

Sed dicendum, quod apostoli hoc apposuerunt, quia hec habuerunt a domino. Non enim omnia uerba uel facta scripta sunt in euangelio, sicut habetur circa finem iohannis xx.

 

 

Habito autem sanguine aspergit sacerdos noster propiciatorium, et hoc ex precepto domini, qui dixit: Hoc facite in meam commemorationem, lucas xxii circa principium. Vnde dicit sacerdos: Vnde et memores domine serui tui, sed et plebs tua sancta eiusdem christi, filii tui domini dei nostri, tam uenerande natiuitatis quam et beate passionis, necnon et ab inferis resurrectionis, sed etiam in celos gloriose ascensionis offerimus preclare maiestati tue de tuis donis, quantum ad panem, ac datis, quantum ad uinum, hostiam puram, id est purificantem corda, hostiam sanctam, id est sanctificantem locutiones, hostiam immaculatam, id est mundantem opera, panem sanctum uite eterne, quantum ad mundatione cordis, et calicem salutis perpetue, quantum ad mundationem anime, quia totam humanam naturam assumpsit filius dei, ut totam mundaret.

 

De uque crucibus

Fiunt autem quinque cruces super illa quinque popter plagas quinque, ut dicitur: Supra que propicio ac sereno uultu respicere digneris et cetera. Et sic aspergit propiciatorium, id est lenit nobis misericordiam dei. Postea aspergit totum tabernaculum interius dicens: Supplices te rogamus, omnipotens deus, iube huic perferri per manus sancti angeli tui in sublime altare tuum in conspectu diuine maiestatis tue, id est fac uenire ecclesiam militantem ad ecclesiam triumphantem, quod cotidie fit, cum sancti euolant, ut dicitur ieremia iii circa finem: Post me ingredi non cessabis, ut quotquot ex hac participatione altaris sacrosanctum filii tui corpus et sanguinem supserimus, omni benedictione et celesti gratia repleamur per eundem christum. Merito autem orat sic sacerdos: Iube hec perferri per manus sancti angeli tui et cetera.

 

gregorius

Dicit enim gregorius numquam In dubium uenire debet, in ipsa immolationis hora celos aperiri, choros angelorum adesse, ex uisibilis et inuisibilis unum fieri. Sicut enim panis uisibilis mutatur in corpus christi, quod est nobis inuisibile, sic per effica|tiam illius sacramenti associantur homines uisibiles inuisibilibusque angelis.

 

 

 

fol. 136vb

gregorius

Vnde dicit gregorius: Vno eodemque momento in celum rapitur ministerio angelorum consociandum corpori christi, et ante oculos sacerdotis uidetur. Qualiter autem hoc intelligendum sit, expositum est in questione de eucharistia.

 

 

Asperso interiori tabernaculo sanguine christi exit sacerdos ad expurgendum exterius tabernaculum, id est ecclesiam militantem, et orat primo pro defunctis dicens: Memento famulorum famularumque tuarum, qui nos precesserunt cum signi fidei, id est caractere baptismi, et dormiunt in sompno pacis. Per hoc patet, quod non orat pro dampnatis: Ipsis et omnibus in christo quiescentibus et cetera. Postea orat pro uiuis dicens: Nobis quoque peccatoribus et cetera.

 

 

Postea ostendens, per quem uelit sibi dari, quod petit, scilicet per christum, subiungit commendationem christi dicens: Per quem hec omnia domine semper bona creas, ad litteram panem et uinum, quibus sustentatur homo, sanctificas, id est in sanctum corpus filii tui conuertis, uiuicas, id est per hec sacramenta uitam nobis spiritualem prestas, benedicis, id est benedictionem eternam per hoc obtinere nos facis.

 

De tribus crucibus

Et quia beneficio crucis hec omnia adueniunt, fiunt tres cruces super illa tria uerba.

 

De uque crucibus

Cum autem dicitur: Per ipsum et cum ipso et in ipso est tibi deo patri omnipotenti in unitate spiritus sancti omnis honor et gloria, fiunt quinque cruces, tres, propter triplicem passionem christi, unam, que fuit in flagellatione, aliam in ipsa cruce, terciam in compassione, per quam pro crucifixoribus orauit. Due autem ultime fiunt ad representandum sanguinem et aquam, que exierunt de latere de christi.

 

 

Tractatus II, Caput 10

 

Quid petit

Sed quia posset querere deus pater, quid petis, subiungit sacerdos de petitionibus dicens:

 

De uii petitionibus

Pater noster, qui es in celis et cetera, mattheus ui ante medium. Et dicit alta uoce, ut omnes idem petant. Sed ne uideatur presumere uocans deum patrem, premittur: Oremus preceptis salutaribus moniti et diuina institutione formati audemus dicere. Sic enim filius dei docuit nos orare, mattheus ui ante medium. Antequam autem petat, premittit breuem prologum, in quo captat beniuolentiam a bonitate dei, cum dicit: Pater. Dulcius enim nomen non potest ei dari, et per hoc prouocat in se dilectionem dei, pater enim diligendus est, et dilectionem proximi, cum dicit: Noster, quia, ut dicit apostolus ad galatas iii in finem: Non est iudeus, non est grecus, non est seruus neque liber, non est masculus neque femina. Omnes enim unum estis in christo iesu. Captat etiam beniuolentiam a puritate, cum dicit: Qui es in celis, id est in sanctis.

 

 

Postea petit uii dona spiritus sancti, per que habentur uii beatitudines et excluduntur uii capitalia uitia. Dicit ergo: Sanctificetur nomen tuum, id est confirmetur in nobis sanctitas nominis tui et similitudo tua. Hec autem fit per donum sapientie, per quod habetur pax, quia ante huiusmodi confessionem et saporem dulcedinis dei non habet pacem anima. Et per hoc ex|cluditur luxuria, quia gustato spiritu desipit omnis caro.

 

 

 

 

 

 

fol. 137ra

 

 

 

 

 

Ieronimus

Sed quia ad sapientiam non peruenitur nisi per intellectum, sequitur: Adueniat regnum tuum, id est da nobis lumen intelligente, ut recedant tenebre peccati, et tu solus regnes in nobis. Et per hoc habetur mundicia cordis, quia beati mundo corde et cetera, mattheus u circa principium, et expellitur gula, quia, ut dicit ieronimus, si sacras litteras amamus dilicias carnis non amamus. Sed quia ad intellectum non peruenitur nisi per bona opera, unde in psalmo cxuiii Beati immaculati, ibi: Quomodo dilexi et cetera: A mandatis tuis intellexi.

 

 

Sequitur: Fiat uoluntas tua et cetera, et per hoc habetur misericordia et expellitur auaricia. Sed quia bene operari non possumus nisi pregustauerimus de pane celesti, sequitur: Panem nostrum cottidianum et cetera. Et sic petitur fortitudo, quia panis confirmat et roborat, et per hoc habetur esuries iusticie et expellitur accidia.

 

 

sed quia gustare dulcedinem panis celestis non possumus, nisi mundati simus a febre iniquitatis, sequitur: Dimitte nobis et cetera. Et scientia sic petitur, per quam lugemus peccata, quia, qui apponit scientiam, apponit et dolorem, ecclesiastes i circa finem. Et habetur uirtus luctus et expellitur ira, que impedit animum, ne possit cernere uerum.

 

 

Sed quia purgati esse non possumus, nisi resistamus temptationibus, sequitur: Et ne nos inducas et cetera, id est fac nos patienter tolerare facta persecutorum et uerba contumeliosa. Et sic petitur pietas, per quam habetur uirtus mansuetudinis, et expellitur inuidia. Sed ista non possunt fieri, nisi liberemus ab amore mundi, unde sequitur: Libera nos a malo, quia, ut dicit augustinus: Amor rerum transitoriarum est totum et solum malum hominis. Et per hoc petitur timor domini, qui expellit peccatum, ecclesiastici i post medium, quia, qui timet deum, abstinet a prohibitis. Et per hoc habetur paupertas spiritualis et expellitur superbia, quia timor dei humiliat.

 

 

Tractatus II, Caput 11

 

 

De silentio post orationem dominicam

 

 

Post orationem dominicam fit generale silentium, quia representat id silentium, quod fuit a passione domini usque ad resurrexionem, sicut habetur in luca xxiii in finem, quod mulieres sabbato siluerunt secundum mandatum. Sed licet alii siluerunt, tum christus non siluit, immo in anima uerbo dei armata confregit portas inferni et in sanguine testamenti sui eduxit uinctos de lacu, in quo non erat aqua, ut habetur in zacharia ix post medium. In illo autem silentio orat sacerdos dicens: Libera nos quesumus domine et cetera. Et dicitur hec oratio embolismus, id est superexcrescens, quia, si aliud per illam petitur, quam per precedentes. Alii dicunt, quod embolismus dicitur, id est superexcrescens, quia antiquitus non solebat esse in missa.

 

 

Post hanc orationem offert diaconus patenam sacerdoti, quam suscepit a subdiacono, antequam ei sacerdos representaret passionem christi. Remota enim fuit patena ab ipso, quod significat, quia in passione domini discipuli relicto eo fugerunt, mattheus xxui post medium, et recessit latitudo caritatis, quam habebant ad christum, que significatur per patenam. Sed in resurrectione | rediit, unde in oblatione patene accedunt diaconus et subdiaconus ad altare, quia uolentes uidere sepulcrum representantes, quod fecerunt maria magdalene et altera maria, que uenerunt uidere sepulcrum, ut habetur in mattheo xxuiii in principio. Signat autem sacerdos faciem suam cum patena et deosculatur eam. Et in signatione exprimit desiderium mulierum uolentium uidere crucifixum, in deosculatione exprimit reconciliationem, que fit ad deum per caritatem.

 

 

 

 

 

 

fol. 137rb

 

Tractatus II, Caput 12

 

 

De eucharistia

 

 

Postea uero accipit hostiam et facit inde tres partes, et unam illarum ponit in calicem, quod significat reditum anime christi ad corpus, quia per sanguinem anima, per hostiam corpus significatur. facit autem tres partes propter tres partes ecclesie. Quedam enim pars adhuc laborat, quam significat pars missa in calicem, et pro illa fit oblatio, ut liberetur. Pars est in purgatorio, et pro illa fit oblatio, ut absoluatur. Pars est in celo, et pro illa fit oblatio ad gratiarum actionem.

 

 

Fractio autem hostie representat, quod dominus fecit, quando in fractione panis cognitus est a discipulis, lucas xxiiii post medium. Postea exclamat: Pax domini sit semper uobiscum, representans, quod dominus dixit discipulis post resurrectionem: Pax uobis.

 

 

Tractatus II, Caput 13

 

 

De agnus dei

 

 

Et quia post istam salutationem dixit discipulis suis: Accipite spiritum sanctum, quorum remiseritis et cetera, ut habetur in iohanne xx circa medium, cantat chorus agnus dei et cetera, petens a domino pacem. Sed quia non potest habere pacem, que est perfectio uirtutum, nisi habeat remissionem peccatorum, unde apostolus ad romanos i circa principium: Gratia uobis, id est remissio peccatorum, et pax, propter hoc prius petit remissionem peccatorum dicens: Domine miserere nobis. Dicit autem ter agnus dei et cetera, quia christus ex beniuolentia trinitatis dat nobis remissionem peccatorum et pacem; uel dicitur ter, quia agnus dicitur ab agnoscendo, uel ab agno, quod est pium. Agnus enim in balatu agnoscit matrem, et christus agnouit patrem per obedientiam, ad philippenses ii ante medium, et agnouit matrem per curam, iohannes xix post medium, et ex pietate passus est pro nobis, unde ysaias xui in principio: Emit<t>e agnum domine dominatorem terre. Dicitur ergo: Agnus dei, qui agnouit patrem, miserere nobis, agnus dei, qui agnouit matrem, miserere nobis, agnus dei, qui ex pietate passus est pro nobis, dona nobis pacem.

 

 

Tractatus II, Caput 14

 

 

De communione

 

 

Postea communicat sacerdos et dicit quasdam orationes, ut possit digne communicare. Communicat autem sacramentaliter, ut et ipse et populus communicet spiritualiter. Et accipit aliquando omnes tres partes, aliquando reseruat unam partem pro aliqua neccesitate, aliquando dat duas partes diacono et subdiacono, et hoc secundum consuetudinem primitiue ecclesie, representans, quod dominus faciebat, frangens panem et dans discipulis, lucas xxii circa principium.

 

 

Postea communicat sacerdos et dicit quasdam orationes, ut possit digne communicare. Communicat autem sacramentaliter, ut et ipse et populus communicet spiritualiter. Et accipit aliquando omnes tres partes, aliquando reseruat unam partem pro aliqua neccesitate, aliquando dat duas partes diacono et subdiacono, et hoc secundum consuetudinem primitiue ecclesie, representans, quod dominus faciebat, frangens panem et dans discipulis, lucas xxii circa principium.

 

 

Dum autem communicat, diaconus parat corporalia representans, quod fecit angelus in reuolutione lapidinis, mattheus xxuiii circa principium.

 

De postcommunione

Chorus autem cantat quandam cantilenam, que dicitur Postcommuni|o, representans illud gaudium, quod habuerunt discipuli de resurrectione, quando duo ibant in emaus et redierunt in ierusalem et inuenerunt congregatos xicim, lucas xxiiii circa principium et medium.

 

fol. 137va

De ablutione manuum sacerdotis

ia

Postea lauat sacerdos manus, duabus de causis. Prima est, ut, si aliquid remansit de hostia, in loco mundo seruetur, ne ad tangendum res alias communes accedat immediate post tactum dominici corporis.

 

ii

Secunda est, ut indignum se reputet recipere corpus christi sicut, numeri xix ante medium, sacerdos, qui immolauerat uitulam rufam lauabat uestimanta sua et immundus erat usque ad uesperam, id est ad perfectam contricionem uel usque ad finem mundi, quia usque ad finem mundi est macula in luna, id est ecclesia.

 

De oratione

Postea terminat missam in orationibus, ut habeat gratiam peruenientem et gratiam subsequentem, id est perseuerantem, et transfertur liber de leua in dexteram, quod significat reditum fidei ad iudeos.

 

De ite missa est

Postea dicit diaconus: Ite missa est, id est: Missa est hostia ad patriam, ite post ipsam, quia christus ascendit pandens iter ante nos, michee ii circa finem.

 

 

Tractatus III, Caput 1

 

 

De officiis ecclesiasticis in speciali

 

 

Dicto de officiis ecclesiasticis in generali, dicendum de officiis ecclesiasticis in speciali, circa que uidendum est de conuenientia matutinalis officii, ad alia officia, et de ordine officiorum in singulis dominicis, et in sollempnitatibus.

 

De tribus temporibus uel quattuor

Sciendum ergo, quod officium ecclesie distinguitur secundum tempora iiiior. Est enim tempus renouationis, tempus deuiationis, tempus reconciliationis, tempus peregrinationis.

 

im

Tempus renouationis est ab aduentu domini usque ad septuagesimam. Et dicitur renouationis, quia per aduentum filii dei renouatum est genus humanum. Vnde in apocalipsi xxi circa principium: Noua facio omnia.

 

ii

Tempus deuiationis a septuagesima usque ad pascha. In illo enim tempore recolit ecclesia deuiationem et lapsum humani generis.

 

iii

Tempus reconciliationis a pascha usque ad octauas pentecostes, quia per immolationem filii dei reconciliati sumus deo patri, ut iia ad corinthios u circa finem.

 

iiii

Tempus peregrinationis ab octauis pentecostes usque ad aduentum domini.

 

 

Incipit autem ecclesia officium suum a tempore renouationis, quia et antiphonarius et graduale incipit ab aduentu domini.

 

Obiectio

Sed uidetur, quod a tempore deuiationis debuit inchoare, quia prius fuit deuiatio quam renouatio. Et preterea in tempore deuiationis legit ecclesia genesim, qui est primus liber.

 

Solutio

ad hoc dicunt quidam, quod ideo noluit ecclesia incipere a tempore deuiationis, ne uideretur incipere ab errore. Alii dicunt, quod, quia nouitas precedit uetustatem et in tempore renouationis facta sunt omnia noua, propter hoc inchoat ab aduentu. Sed siquis subtiliter inspiciat, plana est ratio. Tempus enim deuiationis dicitur, non in quo deuiat ecclesia, sed in quo recolit deuiationem et in quo penitet et conteritur, unde potest | appelari tempus penitentie. Et quia infusio gratie precedit contritionem, propter hoc renouationis precedit tempus penitentie, et tempus penitentie precedit tempus reconciliationis, quia per penitentiam reconciliamur magis ac magis deo. Sequitur postea tempus peregrinationis, quia, cum reconciliati sumus deo, debemus nos reputare aduenas et peregrinos et laborare, ut ad patrem ueniamus.

 

 

 

 

 

 

fol. 137vb

 

Tractatus III, Caput 2

 

 

De officio aduentus

 

De quadruplici aduentu

Primo ergo secundum ordinem ecclesie dicemus de officio aduentus domini. Notandum ergo, quod quadruplex est aduentus domini.

 

ius

Primus in carnem, de quo abacuch ii circa principio: Si moram fecerit, expecta eum, quia ueniens ueniet et non tardabit.

 

iius

Secundus in mentem hominis, de quo: Ad eum ueniemus et mansionem apud eum faciemus, iohannes xiiii circa medium.

 

iiius

Tercius ad iudicium generale, de quo ysaias iii circa medium: Dominum ad iudicium ueniet cum senibus populi sui. Et alibi, ysaias xxx circa fine: Ecce nomen domini uenit de longinquo, ardens furor eius.

 

iiiius

Quartus est in morte cuiusque, de quo in euangelio: Ideo et uos estote parati, quia qua hora non putatis, filius hominis ueniet, mattheus xxiiii circa fine et lucas xii post medium.

 

 

Ecclesia autem non celebrat nisi duos aduentus domini, quia primum et secundum reputat pro uno. Propter hoc enim uenit enim in carnem, ut ueniret in mentem, unde: ueniens ueniet, id est ueniens in carnem ueniet in mentem. Tercium et quartum reputat pro uno, quia uterque est iusticie. Celebrat autem ecclesia istos duos aduentus, ut incutiat filiis suis amorem per primum aduentum et timorem per secundum, utrumque timorem et amorem exigit dominus a nobis, ut habetur in malachia i circa principium, quia timor et amor sunt porte eternales, quas debemus aperire, ut intret rex glorie, de psalmo xxiii Domini est terra.

 

De quattuor dominicis aduentus

Sunt autem quattuor dominice in aduentu, quarum prima est specialiter de primo aduentu, secunda et tercia specialiter de secundo aduentu. Quarta de ipso tempore, in quo uenit christus, unde cantatur: Rorate celi desuper et cetera, quod sumptum est de ysaia xlu ante medium. Est autem una sola de primo aduentu, quia tantum antiqui patres expectauerunt primum aduentum. Due uero sunt de secundo, quia et antiqui patres et patres noui testamenti expectant secundum aduentum.

 

 

Tractatus III, Caput 3

 

 

De officio prime dominice aduentus

 

 

Introitus in prima dominica aduentus est de primo aduentu: Ad te leuaui animam et cetera, de psalmo xxiiii. Et fit mentio de spe et confidentia nostra, quia per primum aduentum erigitur spes in nobis, quia sic deus dilexit mundum, ut filium suum unigenitum daret, iohannes iii circa medium. Et sequitur uersiculus: Vias tuas domine demonstre mihi et cetera, in eodem psalmo xxiiii, que demonstrantur in epistola et in euangelio.

 

De epistola

In epistola, cum dicitur: Abiciamus opera tenebrarum et induamur arma lucis, sicut in die honeste ambulemus, ad romanos xiii circa finem. Et ostenduntur duo in epistola, scilicet effectus primi aduentus et finis effectus, cum dicitur: Dies appropinquauit. In primo enim aduentu sol intelligentie ortus est nobis, sapientie u circa principium. finis, cum dicitur: Induimini dominum iesum christum.

 

De Responsorio et alleluia

Sequitur responsorium, in quo fit mentio de spe: Vniuersi qui te exspectant, | de dicto psalmo, et alleluia similiter de primo aduentu: Ostende nobis domine misericordiam tuam, de psalmo lxxxiiii Benedixisti.

 

fol. 138ra

Questio

Sed queritur quare in aduentu domini alleluia cantetur, et alia cantica leticie taceantur, scilicet gloria in excelsis, lucas ii circa principium, et te deum laudamus. Item in diebus ieiuniorum non cantat ecclesia alleluia. Sed in aduentu domini ieiunat ecclesia, nec fiunt nuptie. Tunc ergo non debent cantare alleluia. Item ieiunium istud aut est meroris aut exultationis. Si meroris, ergo omnia cantica leticie debent subticeri. Si exultationis, ergo omnia debent cantari.

 

Solutio

Solutio partim est meroris, partim exultationis. Est enim de spe, que non confunditur, ut dicit apostolus ad romanos u circa principium, et propter hoc ibi est gaudium. Sed quia est de expectatione, et spes, que differtur, affligit animam, prouerbia xiii circa medium, propter hoc est ibi ieiunium meroris, et propter hoc quedam cantica subticentur, quedam non. Subticetur enim gloria in excelsis, quia reseruatur, ut deuocius cantatur in ortu saluatoris. Maxime autem cantatur alleluia, quia per graduale ascensus de uirtute in uirtutem significatur, qui laboriosus est, unde adiungitur ei gaudium, quo maxime indiget. Preterea primus aduentus spem roborat in nobis. Spes autem incedit usque ad interiora uelaminis, ut ad hebreos ui circa finem, id est usque ad ecclesiam triumphantem. Spe enim sumus in paradiso, et propter hoc cantamus in aduentu alleluia, quod cantatur in ecclesia triumphante, ut habetur in tobia x circa finem: Per uicos eius alleluia cantabitur.

 

De euangelio

Sequitur euangelium: Cum appropinquasset iesus ierosolimam et uenit bethfage et cetera, mattheus xxi circa principium.

 

Obiectio

Sed cum istud euangelium sit de aduentu domini ad passionem, non debet esse de ingressu domini in mundum.

 

Solutio

Et solutio huius est, quod, quantum ad litteralem intelligentiam, pertinet istud euangelium ad dominicam in ramis palmarum, quantum ad allegoriam, pertinet ad primum aduentum, quia in primum aduentu misit dominus discipulos suos ad soluendum asinam et pullum, mattheus xxi circa principium, id est iudeos et gentes, unde in prima dominica aduentus facit dominus papa stationem ad sanctum petrum. Petrus enim fuit missum ad soluendum asinam, id est fuit apostolus iudeorum, ut galatas ii ante medium: Qui operatus est petro in apostolatum circumcisionis et cetera, dominus autem sedet super asinam et pullum, et per hoc ostendit nobis uias suas, scilicet mansuetudinem et patriam. In mansuetis enim et humilibus sedet deus, secundum quod ipse dicit ysaias lxui circa principium, scilicet aliam litteram: Super quem requiescet spiritus meus nisi super humilem et cetera. Preterea in fine illius euangelii dicitur: Benedictus qui uenit in nomine domini. Et hoc sine dubio pertinet ad primum aduentum.

 

De offertorio et postcommunione

Offertorium, scilicet ad te dominum leuaui et cetera, psalmus xxiii, et postcommunio: Dominus dabit benignitatem, de psalmo lxxxiiii: Benedixisti, sine dubio pertinet ad primum aduentum.

 

De matutinis

Officium matutinale similiter de primo aduentu est principaliter et specialiter, et legitur liber ysaie, qui aperte et expresse prophetauit de primo aduentu. Primum resposorium est de primo aduentu: Aspiciens a longe et cetera. Nebula autem totam | terram tegens intelligitur humanitas christi, de qua dicitur in ecclesiastico xliii circa medium: Medicina omnium in festinatione nebule. Habet autem tres uersus, quod non habent alia responsoria propter tria tempora, scilicet propter illos, qui fuerunt ante legem et sub lege et in tempore gratie, unde fit a remotiori propter illos, qui fuerunt ante legem, et a minus remoto et a propinquo propter fideles trium temporum, et subiungitur una glorificatio cum repetitione tocius responsorii, quia omnes fideles trium temporum glorificant deum pro redemptione generis humani.

 

 

 

fol. 138rb

De laudibus matutinis

Notandum autem, quod in matutinis laudibus tercia antiphona est de secundo aduentu ad incutiendum timorem, ne spes luxuriet in presumptione, ut molamur inter duas molas, spem scilicet et timorem, de quibus habetur in deuteronomio xxiiii circa principium: Non accipies loco pignoris inferiorem et superiorem molam. In aduentu autem domini non fit memoria de cruce, ne uideatur christus prius pati quam nasci, iuxta illud exodi xxiii circa medium et deuteronomii xiiii circa medium: Non coques hedum in lacte matris sue. Nec fit memoria de sanctis specialiter, quia in primo aduentu siue in tempore primi aduentus non apparuit gloria sanctorum, sed fit de ipsis memoria generaliter cum antiphona et oratione de secundo aduentu, quia in secundo aduentu apparuit gloria sanctorum, quando dominus ueniet ad iudicium cum senibus populi sui, ysaias iii circa medium.

 

 

Tractatus III, Caput 4

 

 

De officium secunde dominice aduentus

 

 

Secunda dominica aduentus est de secundo aduentu, quia in secundo aduentu apparebit gloria sanctorum, quando dominus ueniet ad iudicium cum senibus populi sui, ysaias iii circa medium. Multa tamen et etiam plura dicuntur de primo aduentu, quia melior est amor quam timor. Introitus autem misse communis est ad utrumque aduentum, scilicet: Populus syon et cetera, et uersus est de primo aduentu, qui regis ierusalem intende et cetera, psalmus lxxix. Habet tum respectum ad secundum cum dicitur: Qui dedicis uelud oueem ioseph, id est illos, qui augentur in bonis spiritualibus, deducis usque ad secundum aduentum.

 

De collecta

Collecta proprie est de primo aduentu: Excita quesumus domine corda nostra et cetera.

 

De epistola

epistola est de secundo aduentu. Quecumque autem scripta sunt ad nostram doctrinam, scripta sunt, ut per pacientiam et consolationem scripturarum spem habeamus, ad romanos xu circa principium, spem scilicet uite eterne.

 

De graduali

graduale pertinet ad utrumque, quia, quando dicitur in psalmo xlix: Deus deorum ex syon species decoris eius, hoc ad primum, deus manifeste ueniet, hoc ad secundum. Versus ad primum: Congregate illi sanctos eius, qui ordinant testamentum eius, scilicet nouum testamentum, super sacrificia, de eodem psalmo xlix, id est super uetus testamentum. Docuerunt enim sancti cessare legalia et dixerunt meliora esse spiritualia sacrificia, et fuit ibi ordo, quia prius fuit, quod animale, deinde, quod spirituale, ia ad corinthios xu circa finem.

 

De alleluia

Alleluia pertinet ad utrumque, qud non contingit in alia dominica nisi in dominica pasche, ad denotandum, quod illa dominica est de utroque aduentu. Et est primus uersus de primo: Letatus sum in hiis que dicta sunt et cetera, de psalmo c et xxi. Secundus est de secundo: Stantes erant pedes nostri et cetera. | affectus enim nostri spe iam sunt in paradiso.

 

 

 

 

fol. 138va

De euangelio

Euangelio proprie est de secundo: Erunt signa in sole et luna et cetera, lucas xxi post medium. Offertorium de primo: Deus tu conuertens uiui et cetera, de psalmo lxxxiiii Benedixisti. Postcommunio de utroque: Ierusalem surge et cetera. Et similiter in matutinali officio quedam sunt de primo, quedam de secundo. Primum responsorium est de primo: Ierusalem cito ueniet et cetera. Et habet in quibusdam ecclesiis duos uersu ad ad denotandum, quod matutinale officium est de utroque aduentu. Similiter antiphone quedam sunt de primo, quedam de secundo.

 

 

Tractatus III, Caput 5

 

 

De officio tercie dominice aduentus

 

 

Tercia dominica aduentus est de secundo aduentu, et habet introitum de secundo aduentum: Gaudete in domino et cetera, ad phillipenses iiii circa medium. Dicitur enim ibi: Dominus prope est. Quod intelligitur de secundo aduentu, scilicet de aduentu in morte uniuscuiusque uel ad iudicium generale, ad cuius expectationem neccessarium est gaudium spirituale, quod roborat omnes uirtutes mentis nostre. Vnde sequitur uersiculus: Et pax dei, que exsuperat omnem sensum et cetera, ibidem.

 

 

Collecta uero est de primo aduentu, scilicet de aduentu in mentem: Aurem tuam quesumus domine et cetera. Epistola est de secundo aduentu: Sic nos existimet homo ut ministros et cetera, ia ad corinthios iiii in principio, quod patet, quia in fine dicitur: Nolite ante tempus iudicare, quoadusque ueniat dominus, qui et illuminabit abscondita tenebrarum et manifestabit consilia cordium. Responsorium siue graduale commune est: Qui sedes super cherubin excita potentiam tuam et ueni, de psalmo lxxix Qui regis. Versus de primo tum ducit ad secundum: Qui regis israel intende.

 

 

Alleluia de primo: Cum audisset iohannes in uinculis et cetera, mattheus xi circa principium. Et exponunt sancti multipliciter hanc questionem: Tu es qui uenturus es an alium expectamus. Dicunt enim fere omnes, quod iohannes non quesiuit illud pro se sed pro discilulis suis, qui dubitabant, an iesus esset messias promissus in lege. Et dominos certificauit eos per facta: Ceci uident, claudi ambulant, quasi dicat: Impletum est, quod prophetauit ysaias xxxu circa medium: Tunc saliet sicut ceruus claudus et cetera.

 

gregorius

Gregorius: Dubitauit iohannes, an christus per se ipsum esset descensurus ad inferos et an ipse iohannes nuntiaturus esset christum inferis, qui ipsum nuntiauit superis. Sed secundum hoc uidetur iohannes dubitasse de articulo fidei, et soluunt magistri, quod illa dubitatio non fuit hesitationis, sed admirationis, uel si fuit hesitationis, descensus ad inferos non fuit tunc articulus, uel si fuit articulus, sufficiebat etiam perfectis, quod crederetur tantum in uniuersali et non distincte.

 

 

Offertorium est de primo: Benedixisti domine terram et cetera, psalmus lxxxiiii. Postcommunio, que sumpta est de ysaie xxxu circa principium, de utroque: Dicite pusillanimes confortamini. In matutinali officio primum responsorium est de secundo aduentu: Ecce apparebit dominus super nubem candidam, id est carnem immortalem, glorificatam. Cetera patent.

 

 

Tractatus III, Caput 6

 

 

De ieiuniis quattuor temporum

 

 

In tercia septimana aduentus fiunt ieiunia iiiior temporum, unde uidendum, quare huius ieiunea celebrat ecclesia. Celebrat autem illa, ut sicut | in xlma soluit decimas temporis, ita in ieiuneis iiiior temporum soluit primicias. Ieiunat autem huius ieiunia, ut purgetur a peccatis, que committit in iiiior temporibus anni. Cum enim sint iiiior tempora anni et in quolibet tempore sint tres menses, pro quolibet tempore ieiunat tres dies. Ieiunat autem quarta feria, quia quarta feria traditus fuit dominus, mattheus xxui ante medium. Ieiunat sexta, quia sexta crucifixus fuit, mattheus xxuii circa medium. Ieiunat sabbato, quia tunc tristes fuerunt apostoli de nece domini. Et tunc facit ecclesia ordines.

 

 

fol. 138vb

 

i

ii

In quarta autem feria legitur lectio de ueteri testamento ante epistolam ad significandum, quod doctrina ieiuniorum non solum ortum habet a lege noua, sed etiam a ueteri. Et alia ratio, quia tunc solebat examinari ordinandi et exanimabantur de lege ueteri et de noua, quia de utraque aliquid scire debent. In sabbato leguntur iiiior lectiones ante angelus domini.

 

uque lectiones

Quinque enim lectiones tunc leguntur:

 

ia

Prima est de ysaie xix circa finem: In diebus illis, clamabunt ad dominum.

 

ii

Secunda est de ysaie xxu in principio: Hec dicit dominus deus: Letabitur deserta et cetera.

 

iii

Tercia est de ysaie xl ante medium: Super montem excelsum ascende tu et cetera.

 

iiii

Quarta est de xlu ysaie in principio: Hec dicit dominus cyro et cetera.

 

u

Quinta est de danielis iii circa medium: Angelus domini descendit et cetera.

 

 

Et sunt ille lectiones de lege et prophetis ad significandum, quod in lege et in prophetia erat doctrina ieiuniorum. Moyses enim legis lator ieiunat xl diebus, quando loquebatur dominus cum eo et ipse cum domino, exodus xxxiiii post medium. Similiter et nis possumus ieiunare, si loquamur cum domino orando et dominus nobiscum legendo. Similiter helias propheta ieiunauit xl diebus, iiio regum xix ante medium.

 

De quattuor cardinalibus uirtutes

Sunt autem quattuor lectiones, quia illi, qui ieiunant, debent habere iiiior uirtutes cardinales, de quibus satis habetur sapientie uiii ante medium.

 

ia

Temperantia enim debent habere. Hoc certum est.

 

iia

Similiter et fortitudinem, unde in prouerbiis xxxi circa medium: Accinxit fortitudine lumbos suos et cetera. Necesse est enim uiriliter resistere temptationibus carnis.

 

iiia

Item necesse est prudentiam haberi, unde apostolus ad romanos xii circa principium: Rationale fit obsequium uestrum.

 

iiiia

Item et iusticiam, unde ysaias xi ante medium: Erit iusticia cingulum lumborum eius. Iusticiam enim debemus facere in terra nostra, ut cadant habitatores terre. Et fides cinctorium renis eius, ysaias xi ante medium. Dicit autem gregorius, quod respectus eternorum excludit respectum carnalium uoluptatum.

 

 

Postea legitur lectio daniel iii circa medium: Angelus domini et cetera, quia illi merentur consolationem angelicam, qui sustinent tribulationes et qui benedicunt deum in tribulationibus, sicut et illi pueri benedicebant deum. Et maxime legitur hec lectio propter ordinandos, qui ad hoc ordinantur, ut laudent et benedicant dominum.

 

 

Notandum autem, quod in oratione, que est de tribus pueris, non flectit ecclesia genua, etiam in xlma , cum flectat genua in aliis orationibus, ut ostendat actionem suam differre | ab actione babilonorum, qui flectabant genua ante statuam, quam fecerat nabuchodonosor, daniel iii circa principium. Que statua significat gloriam mundanam. Et quia tres pueri noluerunt flectere genua ante illa statuam, missi sunt in caminum ignis, ut ibidem legitur.

 

 

fol.139ra

 

Post lectionem de daniele fiunt ordines ad significandum, quod illi digne possunt ordinari, qui purgati sunt in camino tribulationis. Fiunt autem in diebus ieiuniorum, quia, quos ordinabant apostoli, orationibus et ieiuniis commendabant domino, ut habetur in actibus xiii circa principium. Et fiunt in die sabbati, quia, qui ordinantur, recipere debent uii dona spiritus sancti. Dies enim illa consecrata est spiritui sancto, unde illud preceptum: Memento ut diem sabbati sanctifices, exodus xx ante medium, pertinet ad spiritum sanctum. Episcopi tamen consecrantur in die dominica, quia ipsi sunt loco apostolorum, qui consecrati fuerunt in die dominica, scilicet in die pentecostes, actus ii circa principium, quando induti sunt uirtute ex alto, lucas xxiiii circa finem.

 

 

Incipit autem ecclesia a quarta feria tercie septimane ieiunia celebrare de tempore aduentus domini usque ad natale domini, unde in illa quarta feria cantat: Rorate celi desuper, ysaias xlu ante medium. Ros enim fecundat et refrigerat, et hoc fecit in nobis primus aduentus domini.

 

 

Tractatus III, Caput 7

 

 

De officio quarte dominice

 

 

Quarta dominica similiter est de tempore aduentus domini, quod patet in officio misse. In matutinali officio cantat ecclesia: Canite tuba in syon, et est sumptum de ioele ii in principio. Erat autem usus tubarum in ueteri lege in festis et epulis et castris mouendis et bellis, numeri x circa principium, et, ut quidam uolunt, uii annis ante iubileum clangebant tubis in uiio mense propter gaudium iubilei anni. Et hoc representat ecclesia cantans ante natale domini uii antiphonas propter gaudium natiuitatis domini, et significant ille antiphone desiderium antiquorum patrum expectantium aduentum christi et clamantium o sapientia, o adonay ueni et cetera. Et sunt omnes de secundo tono, tum quia de utroque aduentu sunt, tum quia de christo, qui est duplicis nature.

 

 

Quidam addunt duas alias, sed non sunt de substantia temporis. Vnam de beato thoma, cuius festum est illis diebus, aliam de beata uirgine, ut sint nouem in uniuerso, quia per septennarium donorum spiritus sancti peruenimus ad consortium nouem ordinum angelorum. Et in quibusdam ecclesiis bibunt clerici post cantationem illarum antiphonarum, quia post desiderium sequitur reflectio, cantici iio circa principium: Sub umbra illius, quem desiderabam, sedi et fructus eius dulci gutturi meo, ecce quod desiderium sequitur reflectio. Dicitur autem dominica quarta dominica uacans, quia tunc non facit papa stationem ad aliquem sanctum propter id, quod dicitur in euangelio: Cuius non sum dignus ut soluam corrigiam calciamenti, iohannes i circa medium, et si non iohannes baptista nec alius sanctus. |

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fol. 139rb

 

Tractatus III, Caput 8

 

 

De uigilia natalis domini

 

 

In uigilia natalis domini cantat ecclesia de natiuitate domini, et habet proprium officium, et in missa et in matutinis, duabus de causis:

 

ia

Prima est, quia ecclesia inuitat filios suos ad hoc, ut preparent se, ut digne possint interesse nuptiis, quas fecit deus pater filio suo in utero beate uirginis, ne dicatur eis illud matthei xxii ante medium: Amice quomodo huc intrasti non habens uestem nuptialem. Vnde in matutinali officio cantat: Sanctificamini hodie et estote parati, et iterum: Sanctificamini filii israel. Indicit etiam ieiunium ad pleniorem sanctificationem.

 

iia

Secunda est, quia sicut moyses in exodo predixit aduentum manne corporalis, ita iustum est, ut predicatur et predicetur aduentus manne spiritualis, unde cantat ecclesia in missa: Hodie scietis quia ueniet dominus. Et subiungit, quod habetur in exodo xui circa principium de manna: Et mane iudebitis gloriam eius. In natiuitate enim domini datus est nobis panis angelorum habens in se omne delectamentum et omnis saporis suauitatem, ut dicitur in libro sapientie xui post medium.

 

 

Dicitur autem in exodo xui circa finem, quod gustus manne erat quasi simile cum melle. Per similam intelligitur mundissima et purissima caro christi, per mel diuinitas, per cuius unionem cum humana natura dulcoratum est genus humanum, unde in natali domini cantat ecclesia: Hodie per totum mundum melliflui facti sunt celi.

 

 

Tractatus III, Caput 9

 

 

De die natiuitatis domini

 

De triplici die domini

Est autem triplex dies domini: Dies natiuitatis, dies resurrectionis, dies eternitatis.

 

ius

Dies natiuitatis, quando claritas domini circumfulsit pastores custodientes uigilias noctis super gregem suum, lucas ii circa principium, primo illuminat deus bobos pastores et per illos subditos. De tali die dicit salomon in ecclesiaste i circa principium: Oritur sol et occidit. Christus enim, qui est sol iusticie, malachias iii circa finem, et natus est et passus est.

 

iius

Dies resurrectionis, de qua dicitur in psalmo cxuii Confitemini iiii: Hec dies quam fecit dominus. In hac die illuminauit apostolos et per apostolos totum mundum.

 

iiius

Dies uero eternitatis est, ad quem duxit suos in die ascensionis, de quo michee u circa principium: Egressus eius ab inicio a diebus eternitatis.

 

 

Officium matutinale in natali est de natiuitate domini et sunt omnia plana excepto secundo responsorio, quod iam exposuimus, et tercio, quod est: Descendit de celis missus ab arce patris, introiuit per aurem uirginis, id est per fidem, que est ex auditu, ad romanos x post medium, cum beata uirgo dixit, lucas i circa medium: Ecce ancilla domini fiat mihi secundum uerbum tuum; unde in cantici uo ante medium: Pessulum hostii mei aperui dilecto meo at ille iam declinauerat. Per hostium intelligitur desiderium, per pessulum accipe discretionem. Et beata uirgo discrete consensit, unde cogitabat, qualis esset illa salutatio, lucas i ante medium. At ille iam declinauerat, id est iam se humiliauerat per incarnationem. Introiuit ergo | per aurem uirginis in regionem nostram, id est in mundum, secundum unam expositionem, et exiuit per auream portam, id est per caritatem, sicut quidam exponunt. Ex caritate enim exiuit de mundo, quia ex caritate passus est. Sed huic expositioni non concordat uersus sequens: Tanquam sponsus procedens de thalamo suo. Propter hoc aliter potest exponi: Introiuit in regionem nostram, id est in humanam naturam. Indutus stolam purpuream, id est humanam naturam caritate ignitam. Et exiuit nascendo per auream portam, id est per portam clausa, ut dicitur in ecclesia parisiense in circumcisione in circumcisione in eodem responsorio paucis uerbis mutatis. Fuit enim beata uirgo porta aurea per caritatem, et porta clausa per uirginitatem, de qua porta habetur in ezechiel xliiii in principio: Porta hec clausa erit et non aperietur.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fol. 139va

 

In nocturnali officio leguntur tria euangelia, ut probet ecclesia, quod intendit astruere. Intendit enim astruere utramque natiuitatem christi, scilicet eternam et corporalem, unde legit tria euangelia, ut in ore duorum uel trium testium stet omne uerbum, deuteronomium xix circa finem, mattheus xuiii circa medium. Legit enim de ysaia et de sermonibus beati augustini et aliorum sanctorum, in quibus sunt testimonia de utraque natiuitate christi. Legit etiam quartum euangelium de genealogia christi, scilicet: Liber generationis iesu christi et cetera, mattheus i in principio, hac ratione, ut ostendat christum esse illum, qui promissus fuit abrahe et dauid. Et postea cantat: Te deum laudamus, ad gratiarum actionem de omnibus precedentibus in nocturno officio.

 

De prima missa

Postea cantatur prima missa. Cantatur enim tres misse in natali domini, quia natiuitas domini patres, qui fuerunt ante legem, saluauit, et illos, qui fuerunt sub lege, et illos, qui sunt in tempore gratie; unde et qui preibant et qui sequebantur, clamabant osanna, mattheus xxi circa principium. Cantatur autem prima missa de nocte, quia patres, qui fuerunt ante legem non habuerunt aliquam legem scriptam uel prophetiam, qua illuminarentur. Ad litteram etiam cantatur missa de nocte, quia christus natus est de nocte, ut habetur in libro sapientie xuiii circa medium: Dum medium silentium et cetera, et in iio luce circa principium. Legitur autem in duabus primis missis prophetia ante epistolam, que est de nouo testamento, ut sit basis sub columpna. Vtrumque enim testamentum prohibet testimonium de utraque natiuitate christi; unde cherubin mutuo respiciebant se uersus uultibus in prepiciatorium, exodus xxu ante medium, id est in christum, qui est prepiciatio nostra, ia iohannis ii circa principium. Non repetitur autem prima missa, qui principaliter est de eterna generatione, licet aliqua sint ibi de temporali. Huic misse continuantur laudes matutine, quia totum est unum officium, quod debet cantari.

 

De secunda missa

Secunda missa cantatur diluculo, quia patres, qui fuerunt sub lege, aliquam illuminationem habuerunt; unde dicitur: Lux fulge|bit. Et hec missa, quia promittit futurum, postquam cantatur missa de ueritate exibita, non repetitur.

 

 

fol. 139vb

De tercia missa

Tercia missa, silicet puer natus est nobis, cantatur enim clara die, est de ueritate exhibita; unde prouerbia xxuii circa finem: Aperta sunt prata et apparuerunt herbe et cetera. Et quia ueritas semper stat, repetitur hec missa; unde in multis ecclesiis non legitur prophetia ante epistolam, quia omnia reuelata sunt. Et quod hec missa, lux fulgebit et cetera, repetitur in uigilia epiphanie, hoc non est propter apparitionem natiuitatis, sed propter alias apparitiones.

 

 

Tractatus III, Caput 10

 

 

De festo beati stephani et beati iohannis euangeliste

 

 

Post festum natalis domini celebratur immediate festum de passione beati stephani. Et quare, unde hoc, cum passus sit in die, qua celebratur eius inuentio. Et inuentus sit corpus eius in die, qua celebratur eius passio. Sed huius mutationis triplex est ratio:

 

ia

Prima est, quia festum de morte dignius est quam festum de inuentione, et propter hoc digniori loco ponitur.

 

iia

Secunda ratio et melior est, quia mors sanctorum est natale spirituale eorum, mortem, et quia mortem, quam saluator dignatus est pati, hanc beatus stephanus primus reddidit saluatori, propter hoc festum de natiuitate eius spirituali ponitur immediate post festum natalis domini; unde cantat ecclesia: Heri natus est christus in terris, ut hodie stephanus nasceretur in celis.

 

iiia

Tercia ratio est, quia, ut dictum est, mors sanctorum est natale eorum, et preciosissima mors sanctorum est per martirium. Ergo preciosissima natiuitas est per martyrium.

 

De triplici martirio

Est autem triplex genus martyrii:

 

i

Vnum excellentissimum, quod est uoluntate et opere, ut in beato stephano.

 

ii

Aliud minus excellens, uoluntate et non opere, ut in beato iohanne, qui in feruentis olei dolio missus fuit, tamen illesus exiuit.

 

iii

Tercium item minus excellens, opere et non uoluntate, ut in innocentibus.

 

 

Et propter hoc sic ordinantur ab ecclesia.

 

festo innocentium

i

Sed de festo innocentium tria queruntur: Primum est, quare celebretur ante epiphaniam, cum constet, quod post apparitionem stelle occisi sunt.

 

ii

Secundum est, quare in festo illorum subticet ecclesia cantica leticie ut te deum laudamus et gloria in excelsis et alleluia.

 

iii

Tercium, quare ecclesia sollempnizet de ipsis, cum ipsi non habuerunt propositum patiendi.

 

Solutio

Ad primum soluitur, quod herodes uidens, quod illusus esset a magis, mattheus ii post medium, uoluit interficere pueros, sed impeditus fuit, quia oportuit eum ire romam et respondere coram cesare duobus filiis suis, aristobolo et alexandro. Et in eundo et redeundo magnum tempus elapsum est, ita quod anno reuoluto quarto die a natali domini occidit pueros; unde festum istud bene celebratur loco suo.

 

Solutio

Ad secundum dicunt quidam, quod cantica leticie subticentur in festo innocentium, quia ipsi descenderunt ad inferos. Nondum enim erat aperta ianua. Sed hec ratio non est sufficiens, quia eadem ratione debent subticeri in festo decollationis beati iohannis baptiste.

 

Solutio

Propter hoc aliam | rationem assignamus, dicentes, quod in illo festo luget ecclesia, et propter hoc subticet cantica leticie.

fol. 140ra

 

Recolit enim illam prophetiam ieremie xxxi ante medium: Vox in rama audita est, ploratus et ululatus Rachel plorat filios suos, et noluit consolari, quia non sunt. Ad litteram autem intelligitur hec auctoritas de beniamitis, qui plorauerunt fratres suos interfectos, ut habetur in libro iudicum xx circa finem.

 

 

Allegorice autem intelligitur de morte innocentium et significat rachel ecclesiam, que plorat tria genera filiorum.

 

i

Plorat enim martyres sibi subtractos, et de hiis non uult consolari respectu presentis, sed respectu futuri.

 

ii

Plorat etiam lapsos in martyrio.

 

iii

Plorat etiam illos, qui prope erant ad credendum et non crediderunt, et de istis duobus generibus non uult consolari, quia non sunt, id est iam perierunt.

 

Alia ratio

Vel potest dici, quod in festo innocentium subticentur cantica leticie, quia ibi non fuit uictoria.

 

 

Solebant enim in ueteri testamento post uictoriam facere cantica; unde, quia ezechias rex non fecit canticum domino post uictoriam, quam dedit ei dominus de sennacherib, ut ysaias xxxuii circa finem, egrotauit usque ad mortem, et dictum est ei: Dispone domui tue, quia tu morieris et non uiues, ut ysaias xxxuiii circa principium.

 

 

In octauis tamen cantantur cantica leticie, quia octaue significant resurrectionem, in qua erit perfecta leticia.

 

Questio

Sed quare, cum dicatur in festo innocentium laus tibi deus, cui alleluia equipollet, quare non dicitur alleluia.

 

Solutio

Solutio ad hoc est, quod alleluia preter significationem, quam habet a componentibus, significat angelicam leticiam.

 

Questio

Tercium, quod queritur, est, quare sollempnizat ecclesia de innocentibus, si, quia mortui sunt pro christo, eadem ratione si aliquis tyrannus in odium christi occidat multos pueros, debet ecclesia sollempnizare de ipsis.

 

Solutio

Et solutio ad hoc est, quod ecclesia sollempnizat de innocentibus triplici ratione:

 

i

Prima est, quia in eis querebatur christus.

 

ii

Secunda est, quia in eis celabatur diabolo et herodi, unde in eis quodammodo abscondebatur et occasione eorum quodammodo euasit mortem.

 

iii

Tercia est, quia etsi non loquendo, tamen moriendo confessi sunt inuidiam herodis et iudeorum contra christum.

 

 

Tractatus III, Caput 11

 

 

De prima dominica post natale domini

 

 

Dominica prima post natale domini, cantatur de natiuitate domini. Et est introitus: Dum medium silentium tenerent omnia et nox et cetera, sapientia xuiii circa medium.

 

C. Triplex silentium

i

Est autem triplex silentium: Primum ignorantie, quod fuit ante legem, quando homines ignorabant peccatum nec clamabant ad medicum et erant muti a laude dei. Et tunc diabolus sine obstaculo regnabat, quia, ut dicit apostolus ad romanos u post medium: Mors regnauit ab adam usque ad moysen.

 

ii

Secundum silentium fuit desperationis, quod fuit in lege, per quam erat cognitio peccati, ad romanos iii post medium, sed non sanatio, unde quasi lassi ex clamore desperabant homines et ita silebant. |

 

 

 

fol. 140rb

iii

Tercium silentium est glorie, quando habemus quicquid uolemus; unde dominus in euangelio, iohannes xui post medium: In illo die me non interrogabitis quicquam.

 

 

In medio silentio, uidelicet desperationis, uenit filius dei, dum nox, id est peccatum, in suo cursu medium iter haberet; a regalibus sedibus uenit, quas dimisit uacuas, ut eas impleret regibus, quos fecit in terra.

 

De epistola

Epistola pertinet ad natiuitatem, que habetur ad galatas iiii in principio: Quanto tempore heres paruulus est. Dicitur enim ibi at ubi uenit plenitudo temporis, misit deus filium et cetera.

 

De Resposorio

Responsorium: Speciosus forma pre filiis hominum diffusa est gratia in labiis tuis, de psalmo xliiii Eructauit, quia enim plenus fuit dominus spiritus sancti, propter hoc diffusa est gratia; in labiis tuis, unde in euangelio, iohannes uii circa finem: Numquam sic locutus est homo. Et iterum quia lex clemente in lingua eius, ut dicitur in fine prouerbiorum, scilicet xxxi circa finem, cum in lingua moysi fuerit uerbum austeritatis, ut patet exodi xxi per totum fere.

 

De euangelio

Euangelium: Erant ioseph et maria mater iesu mirantes et cetera, lucas ii circa medium.

 

Obiectio

Sed non uidetur pertinere ad natiuitatem, immo ad passionem. Dicitur enim ibi: Et tuam ipsius animam pertransibit gladius.

 

Solutio

Sed sciendum, quod tribus de causis legitur:

 

ia

Prima est, quia principium pertinet ad natiuitatem. Mirabantur enim de natiuitate et de hiis, que acciderant in natiuitate.

 

iia

Secunda est, quia intendit ecclesia habere testes de natiuitate domini, et ibi est testimonium symeonis et anne.

 

iiia

Tercia st, quia ibi fit mentio de passione, de qua debet fieri mentio statim post natiuitatem, quia ad hoc natus est, ut moreretur; unde, cum ysaias ix ante medium predixisset de natiuitate: Puer natus est nobis, filius datus est nobis, statim subiunxit: factus est principatus super humerum eius, et hoc per passionem. Et quod ibi dicitur: Positus est in signum, cui contra dicetur, tripliciter intelligitur.

 

io

In signum, id est in significationem. Significat enim nobis, quod, si in uiridi ligno hoc faciunt, in arido quid fiet, lucas xxiii circa medium, si filium dei oportuit pati, lucas xxiiii circa medium, et ita intrare in gloriam suam, multo forcius et nos.

 

iio

Vel in signum, id est in ostensione et exemplum, quia tota uita sua est nobis ostensio, qualiter uiuere debeamus.

 

iiio

Vel in signum, id est in sigillum, quo sigillari debemus; unde in fine aggei, scilicet ii in fine: Ponam te quasi signaculum et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 12

 

 

De festo circumcisionis domini

 

 

Sequitur festum de circumcisione domini.

 

Obiectio

Sed uidetur, quod ecclesia non debeat solempnizare de circumcisione domini, quia, ut dicit apostolus ad galatas u circa principium: Si circumcisioni christus uobis nichil proderit. Preterea in circumcisione domini incepit passio domini. Tunc enim primum effusus est sanguis euis. Sed de passione domini non solempnizat ecclesia, ergo nec de circumcisione.

 

Solutio

Quod concedunt quidam dicentes, quod festum illud non est de circumcisione, sed de octauis natiuitatis domini. Legitur tamen euangelium de circumcisione, tanquam hystoria istius diei.

 

Solutio

Sed nobis uidetur, quod de ipsa circumcisione domini sollempnizat ecclesia, quia circumcisio domini et signum est et causam nostre circumcisionis., quia circumcidemur per petram christum, ia ad corinthios x circa principium, ab omni culpa et pena in generali resurrectione. De passione domini non non sollempnizat ecclesia, quia tunc sunt posita nostra peccata in statera, et ostensum est nobis, quantum ponderent peccata nostra, propter que oportuit filium dei mori.

 

 

Sol enim retraxit radios suos, mattheus xxuii post medium, quasi erubescens peccata hominum; et propter hoc ecclesia in passione domini luget artissimo luctu.

 

Questio

Sed potest queri, quare circumcisio domini non habet octauam sicut alia festa domini.

 

Solutio

Sed solutio ad hoc est, quia ipsa circumcisio octaua est natiuitatis domini.

 

De triplicibus octauis

Sciendum autem, quod triplices sunt octaue. Sunt enim octaue deuotionis et octaue reuerentie et octaue significationis et institutionis.

 

i

Octaue deuotionis sunt, quas facit ecclesia de quolibet sancto, qui est patronus ecclesie, ob deuotionem et spiritualem dilectionem, quam habet ad ipsum.

 

ii

Octaue reuerentie sunt octaue natiuitatis domini et epiphanie et aliorum festorum domini.

 

iii

Octaue significationis et institutionis sunt ut octaue martyrum et dedicationis ecclesie. Martyres enim proprie testantur nobis bonitatem. Octaue resurgentium, pro qua contempserunt uitam corporalem. Similiter dedicatio ecclesie materialis significat dedicationem ecclesie, quando in octaua resurgentium deo dicabitur, id est copulabitur indissolubiliter.

 

Questio

Sed queritur, quare festum stultorum fiat in die circumcisionis.

 

Solutio

Et solutio ad hoc est, quia in prima die anni solebant facere antiquitus magna festa, que dicebantur parentalia. Fiebant enim pro parentibus et aliis amicis, ut bene accideret eis in anno sequenti et spem ponebant in primo die anni, et quia illa festa infidelitatis erant, uoluit illa remouere ecclesia, et quia non potuit ex toto remouere, sustinuit fieri huius festa ad honorem dei, ubi etsi multa fiunt preter fidem tamen non contra fidem, sicut cum iudei proni essent ad immolandum animalia ydolis, precepit dominus sibi offeri animalia, ut reuocaret eos ab ydolatria.

 

 

Tractatus III, Caput 13

 

 

De festo epiphanie

 

 

Sequitur de festo epiphanie, quod est quasi idem cum festo natiuitatis domini. Est einim de apparitione natiuitatis domini. Dicitur autem specialiter apparitio. Specialiter autem uocatur tribus nominibus.

 

im

Dicitur enim epiphania ab epi, quod est supra, propter apparitionem stelle, que apparuit nato domino magis, qui dicuntur magi a magnitudine scientie, per quam cognouerint stellam illam non esse de stellis, que create fuerunt ab inicio mundi, sed esse stellam illam de qua prophetauit balaam magister eorum, in numeris xxiiii circa finem; unde sequentes illam uenerunt in bethleem tercia decima die a natiuitate domini, matheus ii circa principium. Et adorantes dominum obtulerunt ei ad litteram aurum, thus, et mirram. Aurum tanquam regi, thus tanquam deo uel sacerdoti, mirram tanquam mortali.

 

 

Allegorice autem significant illa tria tres partes philosophie, quas debemus deo offere. Moraliter autem, per aurem caritas, per thus deuotio humilitatis, per mirram mundiciam carnis.

 

Questio

Sed solet queri, qua ratione illi magi de remotis partibus orientis po|tuerunt uenire in bethleem in tredecim diebus.

 

fol. 140vb

Iohannes crisostomus

Et ad hoc dicit crisostomus, quod ante natiuitatem apparuit eis stella, et tunc arripuerunt iter.

 

Ieronimus

Ieronimus dicit, quod in tredecim diebus potuerunt uenire, quia uenerunt in dromedariis, que sunt uelocissima animalia, unde dicitur dromedarius a dromos quod est cursus, et ares quod est uirtus.

 

iim

Vocatur etia<m> theophania, a theos quod est deus, quia xiii die tricesimi anni, baptizatus est dominus, et apparuit ibi tota trinitas: Pater in uoce, filius in humanitate, spiritus in columba, mattheus iii in fine.

 

iiim

Dicitur etiam bethamia quod est domus, quia eadem die anno reuoluto, scilicet xiii die tricesimi anni mutauit in domo aquam in uinum, et manifestauit deitatem suam.

 

 

De istis tribus apparitionibus, est festum istud, sicut patet in illa antiphona: Hodie celesti sponso et cetera. Sed de prima apparitione multa dicuntur in officio illius festi, pauca de secunda, scilicet de baptesimo, paucissima de tercia. Sed reseruantur due ultime apparitiones ad sequentes dies.

 

Quare hoc festum non fiat inuitatorium

ia

In nocturnali autem officio non habet inuitatorium festum istud, propter tres causas: Prima est, quia ecclesia de gentibus in primiciis suis, scilicet in magis, uenit ad fidem absque inuitatione uocali. Nullus enim eis predicauit, ut confundantur et erubescant increduli, qui post prelimas inuitationes nolunt uenire ad fidem.

 

iia

Secunda est, quia ea die inuitauit herodes magos fallaci inuitatione dicens: Ite et interrogate diligenter de puero et cetera, mattheus ii ante medium, unde tacemus inuitatorium, ne uideamus imitari herodes, sicut ecclesia in die parasceues non salutat nisi dat osculum, ne uideamus imitari fraudulentam salutationem iude, qui dixit: Aue rabi, mattheus xxui post medium, et osculum proditionis.

 

iiia

Tercia causa est, quia ipsa stella, de qua sepe cantatur in responsoriis et antiphonis, satis inuitat. Tamen in nocturnali officio cantatur psalmus inuitatorius in sexto loco in quibusdam ecclesiis, quia in sexta etate inuitata est per apostolos generaliter ecclesia de gentibus ad fidem. In aliis locis cantatur septimo loco, scilicet in tercio nocturno, quia in tercio tempore, scilicet gratie, et septima etate, que erit cum sexta, inuitata est generaliter ecclesia de gentibus ad fidem.

 

 

Post omnia responsoria cantatur euangelium, luce iii post medium, de genealogia christi, sicut in natiuitate euangelium mathei de genealogia christi. Vtrumque enim festum est de natiuitate domini, sed matheus texit descendendo, matheus i in principio. Intendit enim ostendere descensum filii dei ad nos. Lucas autem, qui statim post baptismum texit christi genealogiam, texit eam ascendendo, ut ostendat, quod per baptismus ascendamus ad deum. Et quia plenarie non potuit cantare ecclesia in die epiphanie de istis tribus apparitionibus, cantat in octauis de baptismo maxime in antiphonis matutinalium laudum, que omnes | sunt de baptesimo, et sunt omnes septimi toni, ut ostendatur effectus baptesimi, per quem datur septiformis gratia spiritus sancti.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fol. 141ra

 

Tractatus III, Caput 14

 

 

De diebus dominicis post epiphaniam

 

 

Post festum epiphanie sunt quinque aut sex dominice ad plus usque ad lxxmam, et sunt omnes pertinentes ad festum apparitionis. Intendit enim ecclesia in omnibus illis manifestare deitatem saluatoris. Et habent tantum tres illarum proprium officium, quantum ad graduale.

 

De prima dominica post epiphaniam

Et habet prima dominica post epiphaniam introitum: In excelso throno et cetera, et est sumptum de ysaias ui in principium, ubi dicitur: Vidi dominum sedentem super solium excelsum et cetera, et per hoc, quod dicitur: Quem adorat multitudo angelorum, monemur offerre deo aurum.

 

 

In epistola uero monemur offerre mirram: Obsecro uos per misericordiam dei, ut exhibeatis corpora uestra et cetera, ad romanos xii in principio.

 

 

Euangelium est de manifestatione domini: Cum factus esset iesus annorum xii et cetera, lucas ii circa finem. Per hoc enim, quod duodennis audiebat et interrogabat doctores, ostendebat se esse supra homines.

 

 

Tractatus III, Caput 15

 

 

De secunda dominica post epiphaniam

 

 

Secunda dominica habet introitum: Omnis terra adoret te deus, de psalmo lxu Iubilate, in quo monemur offerre aurum deo.

 

 

Euangelium: Nuptie facte sunt in chana et cetera, Iohannes ii in principium, et est de manifestatione domini per mutationem aque in uinum.

 

 

Sed epistola: Habentes donationes secundum gratiam et cetera, ad romanos xii ante medium, ubi respicit ad misticum intellectum euangelii.

 

 

Distinguntur enim in epistola diuersa dona gratiarum, tanquam diuersa fercula, que dantur in nuptiis spiritualibus, quando in chana galilee, id est in zelo transmigrationis de uiciis ad uirtutes, desponsatur anima fidelis christo.

 

 

Tractatus III, Caput 16

 

 

De tercia dominica post epiphaniam

 

 

Tercia dominica habet introitum: Adorate dominum et cetera, de psalmo xxui Dominus regnauit exultet, in quo monemur offerre aurum deo. Et euangelium est: Cum descendisset iesus de monte et cetera, matheus uiii in principio, et est de manifestatione domini. Manifestauit enim se esse deum per sanationem leprosi. Et epistola concordat cum euangelio: Nolite esse prudentes aput uosmetipsos et cetera, ad romanos xii circa finem. Docet enim ibi apostolus curationem omnis lepre. Docet enim curari lepram uolatilem, cum dicit: Nolite esse prudentes apud uosmetipsos. Lepra enim uolatilis est heresis, que est morbus conagiosus, et heretici sapientes sibi uidentur. Per hoc autem, quod dicit: Nulli autem malum pro malo reddetes et cetera, docet curari omnem lepram aliam.

 

 

Tractatus III, Caput 17

 

 

De iiiia dominica post epiphaniam

 

 

Quarta dominica non habet proprium introitum, sed repetitur unus de precedentibus. Habet enim proprium euangelium de manifestatione domini: Ascendente iesu in nauiculam et cetera, matheus uiii post medium, in quo dominus imperauit uentis et mari et facta est tranquillitas magna. Epistola est ad romanos xiii circa medium: Nemini quicquam debeatis, nisi ut inuicem diligatis; in qua habetur de caritate, per quam sedatur tempestas cordis nostri.

 

 

Tractatus III, Caput 18

 

 

De quinta dominica post epiphaniam

 

 

Quinta dominica habet proprium euangelium | non de manifestatione sed de eis, quibus manifestat se; unde legitur euangelium de xio mathei circa finem: Confiteor tibi pater domine celi et terre. Tamen in quibusdam ecclesiis dicitur ilud euangelium de xiii mathei circa medium: Simile est regnum celorum homini, qui seminauit bonum semen in agro suo et cetera. Et epistola concordat cum euangelio. Est enim de epistola ad colossenses iii circa medium, in qua dicitur: Induite uos sicut electi sancti et dilecti dei, uiscera misericordie et cetera. Ennumerantur enim ibi uirtutes, que si habentur deus manifestat se.

fol. 141rb

 

Tractatus III, Caput 19

 

 

De uia dominica post epiphaniam

 

 

Sexta dominica nichil habet proprium, quia rarissime contingit; et quia in omnibus istis dominicis intendit manifestare saluatorem ecclesia, propter hoc in nocturnali officio legit epistolas pauli, per quas maxime manifestatur fides saluatoris, et cantat responsoria de psalmis. Et quia per tempus illud usque ad lxxmam est magnum gaudium, ne luxuriemus in presumptionem, ponit ecclesia responsorium huius siue antiphonam; unde cantat: Peccata mea domine sicut sagitte et cetera. Ponit etiam nobis ante oculos penas purgatorii et inferni dicens: Domine ne in ira tua corripias me et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 20

 

 

De festo purificationis beate uirginis

 

 

Post predictas festiuitates sequitur festum purificationis beate uirginis et est proprie festum de aduentu domini in templum, sicut predixerat malachias iii in principio: Statim ueniet ad templum secundum suum dominator et cetera. Dicitur autem festum purificationis, quia in die illa fecit beata uirgo, quod lex exigebat fieri a mulieribus, que indigebant purificatione. Dicitur enim in leuitico xii circa principium: Mulier si suscepto semine peperit masculum, immunda erit uii diebus iuxta dies separationis menstrue et cetera, quod est dicere, sicut menstruata non tangit ad sanctum, et quicquid tangit immundum est, similiter et de illa. Sed huic legi non erat subiecta beata uirgo, quia ipsa non susceperat semen a uiro. Sed uoluit dominus subiectus esse legi, ut nos liberaret ab onore legis.

 

Quid significat aduentus iste domini in templum

Significat autem iste aduentus domini in templum materiale aduentum ipsius in templum spirituale, quod est ecclesia uel fidelis anima; unde sequitur istud festum predictas festiuitates, non tantum ratione historie sed ratione spiritualis intelligentie.

 

i

Primo enim est festum natiuitatis domini, quando christus nascitur in nobis per fidem.

 

ii

Postea circumciditur in nobis; fides enim purificat cor, ut habetur in actibus xu ante medium.

 

iii

Postea christus apparet nobis, unde beati mundo corde, quoniam ipsi deum uidebunt, matheus u circa principium.

 

iiii

Postea fit purificatio anime per xl dies, id est per perfectam penitentiam.

 

Quid oblationes huius festi et apparitionis significant

Oblationes enim, que fiunt in hiis festis, respondent oblationibus, que fiunt in libris moysi. Exodus enim docet statum illorum, qui exeunt de egipto, id est de peccato, et edificant domino tabernaculum in se et offerunt domino aurum, thus et mirram et cetera, que habentur in exodo xxxu post medium. Hanc oblationem facit ecclesia in festo apparitionis.

 

 

In festo autem purificationis, quando perfecte puri|ficatum est cor per penitentiam et sedet quiete et pacifice in templo suo spirituali, tunc offert ecclesia oblationem, que est in leuitico xii circa finem, scilicet par turturum et pullos duos columbarum, scilicet geminam castitatem mentis et corporis et simplicitatem utriusque, ut simplici oculo siue intentione casti simus utroque modo. Oblatio uero uitule rufe, que est in numeris xix circa principium, significat oblationem eorum, qui parati sunt dare corpus suum pro christo. Vitula enim rufa significat passionem christi.

fol. 141va

 

Et quia aduentus domini in templum materiale, significat aduentum domini in templum spirituale, propter hoc cantat ecclesia in introitu misse: Suscepimus deus misericordiam tuam in medio templi tui, id est in communione ecclesie, de psalmo xluii Magnus dominus. Et in inuitatorio: Ecce uenit ad templum sanctum suum dominator dominus, gaude et letare syon occurrens deo tuo. Primum uidetur sumptum de luce ii circa medium; hoc autem: Gaude et letare et cetera, uidetur sumptum de xii ysaie circa finem; et hoc: Occurrens et cetera de ysaie lxiiii circa principium, ubi dicitur: Occurristi letanti et cetera; uel hoc: Ecce uenit rex gaude et letare, sumptum est de zacharie ix circa medium.

 

 

Residuum, ut dictum est; unde festum istud dicitur ypapante domini, id est obuiatio domini, quia symeon et anna obuiauerunt domino in templo, lucas ii post medium.

 

 

Et in primo responsorio cantat ecclesia: Adorna thalamum tuum syon et cetera, et in ultimo responsorio cantat: Gaude maria uirgo cunctas hereses sola interemisti.

 

Questio

Sed queritur qualiter interemit cunctas hereses, cum adhuc multe restent.

 

Solutio

Sed intelligendum est, quod, quantum in se est, interemit cunctas hereses. Exhibuit enim illa die uisibile summum bonum, quod queritur ab omnibus; unde in epistola malachias iii in principio legitur: Veniet ad templum sanctum suum dominator, quem uos queritis, scilicet intellectu, et angelus testamenti, quem uos uultis, scilicet in concupiscibili prius erat summum bonum inuisibile, unde querebatur, ubi non erat. Et quia tunc facta est processio domino, propter hoc in die purificationis facimus processionem portantes candelas in manibus representantes, quod symeon in ulnas suas portauit christum, qui est lumen ad reuelationem gentium et cetera, lucas ii post medium. Christum enim debemus portare in corpore nostro, sicut dicit apostolus ia ad corinthios ui in fine.

 

De candelis

Et quia quidam indigne fuerunt, propter hoc benedicuntur candele, ut digne possimus imitari christum in operibus nostris.

 

 

Tractatus III, Caput 21

 

 

De tempore deuiationis uel penitentie

 

 

Post tempus renouationis sequitur tempus deuiationis siue pocius tempus penitentie. Visa enim per stellam fidei uia, que ducit in bethleem, hoc est in patriam celestem, penitet hominem deuiasse a uia illa. Viso enim domino per festum apparitionis et festum purificationis confunditur homo et penitet de immundiciis suis; unde in ezechiel xliii ante medium: Fili hominis ostende domui israel templum et confundatur ab iniquitatibus suis; unde in genesi xxiiii circa finem: Rebecca | uiso ysaac descendit de camelo, et ieremias xxxi circa medium: Postquam ostendisti mihi percussi femur meum et confusus sum et erubui, et iob ultimo circa principium: Nunc oculus meus uidet te, idcirco ipse me reprehendo et ago penitentiam in fauilla et cinere.

 

 

 

 

 

 

 

fol. 141vb

De dominica in lxxma

Plorat ergo ecclesia et agit penitentiam in lxxma representans luctum illum, quem fecerunt iudei lxxa annis in captiuitate babilonis, quia tantum ibi fuerunt, ut Ieremias xxu ante medium et xxix ante medium, unde psalmus cxxxui: Super flumina babilonis illuc sedimus et fleuimus.

 

 

Idem autem significat lxxrius, quod septenarius, quia toto tempore uite, quod uii diebus uoluitur, debemus lugere, quia uelimus nolimus, dum uiuimus, sub captiuitate regis babilonis sumus. Mali, quantum ad culpam et penam; boni saltem, quantum ad penam, unde in xxuii Ieremie circa medium: Subicite colla uestra sub iugo regis babilonis et seruite ei et populo eius et uiuetis.

 

 

Durat autem lxxma per decem ebdomadas, uidelicet a dominica, qua cantatur: Circumdederunt me, usque ad sabbatum post pascha, quod dicitur sabbatum in albis. Tunc cantat duplex alleluia, quod significat duplicem stolam. Per penitentiam enim perfectam ueniemus ad gloriosam resurrcetionem, in qua erimus utroque homine gloriosi.

 

 

Legitur autem a lxxa usque ad dominicam ante ramos palmarum, que est dominica in passionem domini, eptaticus in nocturnali officio, quia ibi docentur cause penitentie et utilitatis eius.

 

Cur legitur Genesis in lxxma, et que ibi docentur

Vnde in inicio lxxme legitur genesis, in quo docentur inicia penitentie, scilicet fides et timor, que sunt inicia omnium bonorum. Vnde in xxuo circa medium ecclesiastici: Timor domini inicium dilectionis eius. fidei autem inicium aglutinandum est ei.

 

i

Docet enim genesis in principio deum esse creatorem omnium uisibilium et inuisibilium, cum dicit: In principio creauit deus celum et terram, celum scilicet empireum cum suis contentis.

 

ii

Docet etiam fidem trinitatis, cum dicit: In principio, id est in filio, creauit deus, id est pater, et post: Spiritus dei ferebatur super aquas.

 

iii

Docet etiam fidem prouidentem in facto noe, qui ex precepto dei fecit archam, in qua saluauit se et suos in diluuio, genesis ui circa medium.

 

 

Docet etiam fidem natiuitatis domini in ysaac, qui fuit filius gratie, genesis xxi circa principium.

 

iiii

Fidem passionis, quando aries immolatus fuit et non ysaac, genesis xxii circa medium. Humanitas enim passa est, non deitas.

 

u

Docet enim passionem, resurrectionem, ascensionem in facto ioseph, qui post uenditionem incarceratur, genesis xxxix circa finem, exaltatus est et factus est dominus terre egipti post pharaonem et ad eius imperium distrahebatur frumentum egiptiis, genesis xli circa finem, sicut ad imperium christi distribuitur frumentum uerbi dei in uniuerso mundo.

 

Quod timor incutiatur. i ii

iii

iiii

u

Incutitur etiam nobis timor in actione primorum parentium de paradiso, genesis iii in fine, sicut et in coaccione caym a facie domini, genesis iiii post medium, et in submersione, que facta est in diluuio, genesis uii circa finem, et pena sodomitarum, genesis xix post medium, et in reprobatione | esau, qui pro edulio lenticule rufe uendidit primogenita, genesis xxu circa finem.

 

 

 

 

fol. 142ra

Responsoria autem in prima dominica lxxme sunt de genesi, de peccato primorum parentium et pena eorum. Ex fide autem et timore concipitur penitentia, unde incipit ecclesia a confessione.

 

De introitu misse

In introitu misse dicens de psalmo xuii Diligam te: Circumdederunt me gemitus mortis, dolores inferni circumdederunt me, scilicet uermis conscientie et amaricatio mentis. Tales enim pene erunt in inferno. Sed ne iste pene generent accidiam uel aliquam malam tristiciam in mente, sequitur sapor penitentie, scilicet dilectio, unde uersus: Diligam te domine et cetera, psalmus xuii. Et quia labores penitentie non de facili assumuntur, nisi premium expectetur, propter hoc statim legitur epistola ia ad corinthios ix in fine: Nescitis, quod hii, qui in stadio currunt, in qua promittitur corona incorrupta benecurrentibus. Et sequitur graduale consolatorium competens epistole: Adiutor in oportunitatibus et cetera, de psalmo ix Confitebor.

 

De tractu

Sequitur tractus: De profundis clamaui et cetera, de psalmo cxxix. In tempore enim luctu subticet ecclesia cantica leticie. Dicitur autem tractus, quia significat labores, gemitus, suspiraria, quibus trahimus uitam istam. Sed ne huiusmodi labores et gemitus generent in nobis tristiciam malam.

 

De euangelio

Sequitur euangelium de xxo mathei circa principium, in quo promittitur denarius diurnus, scilicet premium eternum laborantibus in uinea domini.

 

De offertorio

Sequitur offertorium: Bonum est confiteri et cetera, psalmus xcius. Bonum est enim laudare deum in aduersitate. Et postcommunio de illuminatione interiori: Illumina faciem tuam et cetera, de psalmo cxuiii Beati immaculati, ibi: Mirabilia.

 

 

Tractatus III, Caput 22

 

 

De dominica in lxma siue secunda lxxme

 

 

Secunda dominica lxxme dicitur lxma. Obseruat autem ecclesia lxmam in misterio, sicut obseruat lxxmam in misterio. Sicut enim iudei per flectum et penitentiam, quam fecerunt in lxxta annis, inducti sunt a domino in patriam suam, scilicet in ierusalem, ita ecclesia per penitentiam, quam facit, quamdiu est in presenti captiuitate, perueniet ad celestem ierusalem, que significatur per sabbatum in albis, quando duplex alleluia cantatur, sicut dictum est. Similiter obseuat ecclesia lxmam in misterio, ut per perfectionem operum decalogi, quam significat lxus, qui fit ex denario per senarium multiplicato, perueniat ad benedictionem sabbati eternitatis, de quo apostolus: Relinquitur sabbatismus populo dei, ad hebreos iiii circa medium. Benedictio autem illa est, qua dicetur: Venite benedicti et cetera, matheus xxu circa finem. Protenditur autem lxma a dominica, qua cantatur: Exurge quare obdormis domine, et sumitur de psalmo xliii Deus auribus, usque ad quartam feriam festorum paschalium. Et tunc cantatur: Venite benedicti patris mei et cetera, matheus xxu circa finem, propter misterium, quod dictum est. Continuantur autem ille dominice hoc modo: In prima enim dominica ostendit ecclesia miserias suas dicens: Circumdederunt me et cetera. In secunda petit liberari ab illis dicens: Exurge quare obdormis et cetera. In tercia | ostendit, quem petit liberari dicens: Esto mihi in deum protectorem et cetera, de psalmo xxx In te domine. In quarta Respondet dominus dicens: Inuocauit me et ego exaudiam eum et cetera, de psalmo xc Qui habitat. In dominica ergo lxme petit ecclesia liberari et dicit in introitu misse ter: Exurge, de psalmo xliii Deus auribus, pro tribus generibus hominum, qui sunt in ecclesia.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fol. 142rb

i

Quidam enim temptantur per aduersitates et non cadunt et pro illis clamat: Exurge quare obdormis domine. Videtur enim dormire, quando non liberat.

 

ii

Alii sunt, qui temptantur per aduersitates et cadunt et pro illis clamat: Exurge et non repellas in finem. Pro primis dicitur: Obliuisceris tribulationis nostre; pro secundis: Adhesit in terra uenter noster.

 

iii

Tercii sunt, qui per blanda mundi temptantur et pro illis clamat in dicto psalmo xliii Deus auribus: Exurge domine adiuua nos et libera nos. Et quod debeat liberare, allegat in uersu: Deus auribus nostris audiuimus patres et cetera, psalmus xliii. Patres enim nostros liberauit, ut patet in illo psalmo. Et ne ecclesia deficiat in aduersitatibus, proponitur ei apostolus in exemplum; unde legitur epistola iia ad corinthios xi circa medium: Libenter suffertis et cetera, in qua numerat apostolus aduersitates suas. Et in fine dicit: Libenter gloriabor in infirmitatibus meis, ut inhabitet in me uirtus christi. Et in ista dominica fit statio ad sanctum paulum, unde in oratione fit mentio de ipso.

 

 

Sequitur responsorium, in quo imprecatur ecclesia a persecutoribus suis dicens: Sciant gentes, id est, qui tales remanent, quales geniti sunt, quoniam nomen tibi deus et cetera, sumtum de psalmo lxxxii Deus quis similis. Sequitur tractus de effectu tribulationum et neccessitate: Commouisti terram et conturbasti eam, de psalmo lix Deus repulisti, scilicet ad penitentiam, et post: Vt fugiant a facie arcus, de eodem psalmo lix.

 

 

Sequitur euangelium de semine uerbi dei, matheus xiii circa principium, in quo euangelio distinguitur triplex terra mala et quarta bona terra, que significat corda hominum, que in mansuetudine suscipiunt insitum uerbum, iacobus i post medium, et faciunt fructum bonorum operum, per quem perueniunt ad benedictionem predictam. In offertorio petit perfectionem bonorum operum dicens: Perfice gressus meos in semitis tuis, et est sumptum de psalmo xui Exaudi domine iustitia. Postcommunio est de benedictione predicta: Introibo ad altare dei et cetera, de psalmo xlii Iudica me deus et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 23

 

 

De tercia dominica lxxme

 

 

Tercia dominica lxxme appellatur quinquagesima, quia obseuat ecclesia in misterio. Annus enim quinquagesimus iubileus erat in ueteri lege, id est remissiuus, leuiticus xxu circa principium, uel morans. Remittebantur enim tunc debita et redibant homines ad proprias possessiones et serui ad antiquam libertatem. Protenditur autem lma a dominica, qua cantatur: Esto mihi in deum protectorem, usque ad dominicam pasce, que est lma dies. Per penitentiam enim, quam significat lma , et per resurrectionem christi remittuntur nobis peccata et redimus ad possesiones uirtutum et ad ueram libertatem, de qua, si filius uos liberauerit, uere libri eritis, iohannes uiii circa medium; et hoc | fit per fidem, spem caritatem et timorem. Propter hoc totum seruitium tercie dominice est de illis quatuor. Vnde introitus misse est de fide. Sed in prima parte orat ecclesia pro afflictis dicens: Esto mihi in deum protectorem, de psalmo xxx In te domine speraui. Postea pro lapsis dicens: Et in domum refugii ut saluum me facias, ibidem. Postea subiungit de fide dicens: Quoniam firmamentum meum et cetera, ibidem. Et ad ultimum dicit de temptatis per prospera: Et propter nomen tuum dux mihi eris et enutries me, ibidem.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fol. 142va

 

Et sequitur uersus de spe: In te domine speraui et cetera, psalmus xxx.

 

De epistola

Epistola tota est de caritate, sumpta de ia ad corinthios xiii circa principium: Si linguis hominum et cetera. Et enumerat ibi apostolus xu effectus caritatis. Caritas enim paciens est et cetera et significat xu gradus, quibus ascendebatur in templum, ut habetur in ezechiel xl ante medium et post, ubi primo habetur de uii gradibus et post de uiiito. Et quia mirabile est et mirabilius iustificare inpium, quam creare celum et terram, sequitur responsorium: Tu es deus qui facis mirabilia, de psalmo lxxui Voce mea, et uersus de libertate iubilei: Liberasti in brachio tuo, ibidem.

 

De tractu

Sequitur tractus: Iubilate deo omnis terra, xxix psalmus. Sed cum tractus significet miseriam, qua uitam trahimus, uidetur, quod non deberet esse de iubilatione. Sed sciendum, quod amaritudo penitentie iocunditatem spiritualem habet, unde in prouerbiis xiiii circa principum: Cor, quod nouit amaritudinem anime sue, in gaudio eius non miscebitur extraneus; et in iob xxxu circa finem: Qui dedit carmina in nocte. Et ad hoc significandum, quod tractus, qui significat penitentiam, est de iubilatione.

 

De euangelio

Sequitur euangelium de fide passionis, mortis et resurrectionis, quod habetur matheo xx circa medium, quo ad principium. Sed totum hoc habetur luce xuiii circa finem: Assumpsit iesus xii discipulos suos et ait illis: Ecce ascendimus ierosolimam et cetera. Et quia per fidem fit illuminatio mentis, actus xu ante medium: fide purificans corda eorum, sequitur de illuminatione ceci. Et quia etiam per doctrinam dei illuminamur, sequitur offertorium de doctrina dei: Benedictus es domine doce me iustificationes et cetera, in psalmo cxuiii Beati immaculati, ibi: In quo corrigit.

 

 

Postcommunio de timore est, sumpta de psalmo lxxuii Attendite: Manducauerunt et saturati sunt nimis et cetera. Reducit enim nobis ad memoriam, quod accidit iudeis, qui desiderauerunt comedere carnes et dominus deit eis coturnicum multitudinem, ut habetur exodo xui ante medium, in xi numerorum circa finem, unde sequitur in psalmo predicto attendite: Adhuc esce eorum erant in ore ipsorum et ira dei ascendit super eos.

 

 

Reducitur autem istud nobis ad memoriam in tercia dominica lxxme, ut incutiatur nobis timor, quia illa die solent homines uacare gule et per consequens luxurie; unde nocturnale officium est de timore, scilicet de diluuio, in quo periit totum humanum genus exceptis paucis propter peccatum luxurie, genesis uii post medium. Sed quia non est bonum habere unam molam sine alia, cum due sint, ut habetur deuteronomio xxiiii circa principium, inferior scilicet | timor, superior scilicet spes, propter hoc ibi habetur de spe per hoc, quod dicitur: Ponam arcum meum in nubibus celi et cetera, genesis ix circa medium, et significat christum et sanctos, quoniam eleuati sunt a terra et inclinati bona inclinatione, scilicet humilitate, unde ecclesiastici iii circa medium: Quanto magnus es, humilia te in omnibus. In christo autem et in sanctis spes nostra est.

 

 

 

 

 

 

 

fol. 142vb

 

Tractatus III, Caput 24

 

 

De dominica ia xlme scilicet primo de die cinerum

 

 

Post lmam sequitur xlma et significat penitentiam, quia sub hoc numero ieiuniauit dominus, matheus iiii circa principium, et moyses, exodus xxxiiii post medium, et helyas, iii Regum xix ante medium, et quia per impletionem decalogi et euangelii fit penitentia, et quia per penitentiam uenimus ad remissionem et requiem. Partes autem aliquante quadragenarii faciunt lta. Quarta uero dominica lxxme appelatur xlma. Sed quia ab illa usque ad pascha non sunt nisi xxxui dies ieiunabiles, quia in die dominica non ieiunamus, quia dominis legitur bis comedisse in die resurrectionis, lucas xxiiii circa finem, iohannes xxi circa medium, propter hoc ecclesia adiungit iiiior dies ante dominicam primam xlme et incipit ieiunare quarta feria precedenti.

 

 

Tractatus III, Caput 25

 

 

De die cinerum siue capite ieiunii

 

 

Quarta ergo feria illa propter hoc dicitur cupud ieiunii, in qua benedicuntur cineres et eiciuntur publice penitentes de ecclesia cinere asperso super capud cum candelis ardentibus et cilicio dato. Cinis benedictus significat, quod per recordationem nostre fragilitatis debemus uenire ad benedictionem, quam habemus ex humilitate, sicut per superbiam primorum parentium maledicta est terra, genesis iii circa finem. Candele ascense significant rumpheam igneam positam ad hostium paradisi, genesis iii in fine. Cilicium significat tunicas pelliceas, id est mortalitatem. Sed in die cene redeunt ad ecclesiam, quia per cenam christi fiunt de ecclesia.

 

 

Est autem prima dies ieiuniorum de penitentia, unde et in introitu: Dissimulans peccata hominum propter penitentiam. Orationes omnes, que dicuntur in xla, sunt ad hoc, ut per penitentiam habeamus remissionem peccatorum.

 

 

Epistola de ioele ii circa medium: Conuertimini et cetera, hortatur omnes ad penitentiam. Responsorium cum uersu est est de effectu penitentie, unde dicitur: Miserere mei deus, quantum ad infusionem gratie, miserere mei, quantum ad remissionem peccatorum, lui psalmo Miserere; et in uersu: Dedit in opprobrium conculcantes me, de eodem psalmo. Sequitur tractus, qui significat labores penitentie.

 

 

Sequitur euangelium de modo ieiunandi: Cum ieiunatis nolite fieri et cetera, matheus ui ante medium; et dicitur ibi: Vnge capud tuum et cetera, quia ieiunantes athlete sunt. Et quia penitentia in tribus consistit, in oratione et ieiunio et elemosia, propter hoc sequntur tres dies de hiis tribus.

 

 

Tractatus III, Caput 26

 

 

De uta feria

 

 

Officium ergo in quinta feria est de oratione; unde introitus misse sic incipit: Dum clamarem ad dominum et cetera, et sumptum est est hoc de liiii psalmo Exaudi et cetera.

 

 

Epistola ostendit effectum orationis, qua aliquis orat pro se. Est enim de oratione ezechie, ysaias xxxuiii in principio. Euangelium, quod sumptum est de mathei uiii circa principium, ostendit effectum orationis, que fit pro alio. Est enim de centurione, qui orauit pro seruo suo.

 

 

Tractatus III, Caput 27

 

 

De uia feria |

fol. 143ra

 

Sexta feria est de ieiunio; unde in epistola, que sumpta est in ysaias luiii ante medium et in principio: Nonne hoc est ieiunium, quod elegi; et euangelium de caritate, sine qua non ualet ieiunium, quod habetur mathei u circa finem: Audistis, quia dictum est antiquis et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 28

 

 

De sabbato

 

 

Seruitium in sabbato est de elemosia et sabbato spirituali; unde in epistola, que habetur ysaie luiii circa medium: Cum effuderis esurienti animam tuam et animam afflictam repleueris et cetera. Et post: Vocaberis sabbatum delicatum. Et in euangelio, marcus ui circa finem: Cum sero factum esset et cetera, habetur de sabbato spirituali: Ascendente autem iesu ad discipulos, cessauit uentus, ut ibidem dicitur.

 

 

Tractatus III, Caput 29

 

 

De prima dominica xlme

 

 

Sequens dominica appellatur dominica xlme. Protenditur autem xla ab illa dominica, qua cantatur: Inuocauit me, usque ad diem cene ad significandum, quod per penitentiam peruenitur ad cenam nuptiarum agni, et quia xlma significat tempus penitentie. Sunt autem in xla ui dies dominice non ieiunabiles. Propter hoc ecclesia ieiunat iiiior diebus ante et duobus post. Et quia penitentia milicia et lucta est contra diabolum, ne deficiamus in pugna et desperamus, donatur nobis spes in introitu misse. Vnde dicitur: Inuocauit me et ego exaudiam eum, sumptum est de psalmo xc Qui habitat, et ibi dicitur: Clamauit. Spes enim nos fortes facit; unde in ysaias xxx circa medium: In silentio et in spe erit fortitudo uestra; in silentio a temporalibus, quod significat silentium religiosorum, et in spe eternorum.

 

 

In epistola: Hortamur uos et cetera, que habetur iia ad corinthios ui in principio, armat nos apostolus iiiior uirtutibus cardinalibus, fortitudine, cum dicit: In multa pacientia et cetera, temperantia, cum dicit: In ieiuniis, in castitate, prudentia, cum dicit: In scientia et cetera, iusticia, cum dicit: Per arma iusticie et cetera, et enumerat in illa epistola xxuii effectus uirtutum, qui numerus est solidus et cubicus trinarii, ut firmi simus in pugna contra hostes. Et hoc idem significat quadratura uirtutum. Ciuitas enim in quadro posita est propter firmitatem, ut dicitur in apocalipsi xxi circa medium.

 

 

Fere totum seruitium matutinale est de hac epistola et frequenter ibi dicitur: Ecce nuc tempus acceptabile, quia, cum deus sit maxime bonus, maxime odit malum et maxime diligit destructionem mali, que fit per penitentiam.

 

 

Sequitur responsorium: Angelis suis et cetera, sumptum de dicto xc psalmo Qui habitat, competens epistole, quia, qui armatus est armis spiritualibus, non est solus. Immo habet societatem angelorum, quia: Ve soli et cetera, ecclesiastes iiii post medium. Sequitur tractus, qui habitat et cetera, psalmus xc, in quo multiplices labores ostenduntur. Et quia diabolus fortis et crudelis est, cum homo debilis et inscius, propter hoc in tractu illo incutitur timor homini, ut fugiat ad deum. Datur etiam spes propter custodiam angelorum et propter promissiones dei, que ibi sunt, que duplices sunt, scilicet de presenti et de futuro, et sic liberatur homo a quadruplici temptatione, scilicet a leui et occulta. Vnde non timebit a timore nocturno in dicto psalmo xc, a leui et aperta, unde a sagitta uolante in die, de eodem psalmo, a graui et oc|culta, unde a negotio perambulante in tenebris, a graui et aperta, unde ab incursu et demonio meridiano.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fol. 143rb

 

Sequitur euangelium de triplice temptatione christi, quod habetur mathei iiii in principio. Non est inconueniens unum et idem diuidi, aliquando per iiiior membra, aliquando per tria, aliquando per duo. Vnde in illo psalmo diuiditur temptatio per duo membra, cum dicitur: A laqueo uenantium, qui est in facto, et uerbo asperso, quod est in uerbo. Armat autem nos dominus in euangelio gladio uerbi docens nos uincere temptationes diaboli per auctoritates sacre scripture, sicut et ipse uicit; quod significatum est in facto dauid, qui sumptis lapidibus de torrente, id est de aquis sacre scripture, uicit goliam, io Regum xuii post medium. Habita armatura non restat, nisi ut pugnemus.

 

 

Tractatus III, Caput 30

 

 

De secunda feria

 

 

Sed quia non bene pugnamus, propter hoc in secunda feria est introitus misse de psalmo c et xxii Ad te leuaui: Sicut oculi seuorum in manibus dominorum suorum ita oculi nostri ad dominum deum notrum donec misreatur nobis, id est donec premium habeamus. Vnde in epistola, que sumpta est de xxxoiiiio ezechiel circa medium, promittitur premium: In pascuis uberrimis pascam eas. Et quia non uno modo pugnatur per opera misericordie, legitur euangelium de xxouo mathei post medium, in quo promittitur premium operibus misericordie: Venite benedicti parcipite regnum et cetera. Et fit ibi mentio de ouibus a dextris et hedis a sinistris, quia, cum pugnamus, oculum dextrum debemus habere ad bona eterna, et sinistrum ad penas eternas.

 

 

Tractatus III, Caput 31

 

 

De tercia feria

 

 

Tercia feria est de oratione, unde habetur introitus de psalmo orationis, scilicet lxxxix: Domine refugium et cetera. Et responsorium: Dirigatur oratio mea et cetera, de psalmo cxl Domine clamaui. Epistola similiter de oratione: Querite dominum dum inueniri potest, et est sumpta de libro ysaie lu circa medium. Euangelium de xxoi mathei ante medium, ubi dicit dominus: Domus mea domus orationis uocabitur. Et ibi per uoces puerorum ostenditur, quid orare debeamus. Clamabant enim osanna, id est salua obsecro.

 

 

Tractatus III, Caput 32

 

 

De iiiia feria

 

 

Quarta feria est de ieiunio. Et quia est septima ieiunorum, idem autem significat septem et lxxta, propter hoc fit ibi mentio de populo in captiuitate babilonica. Vnde introitus misse: Reminiscere miserationum et cetera, de psalmo xxiiii Ad te leuaui. In lectione, in qua habetur de ieiunio moysi, que habetur exodi xxiiii post medium, ostenditur, quale debeat esse ieiunium, scilicet spirituale. Moyses enim ieiunauit loquens cum domino.

 

 

In epistola, que est de ieiunio helie, que habetur iiio regum xix circa principium, ostenditur utilitas ieiunii. Ambulauit enim helyas in fortitudine cibi illius xl diebus usque ad montem dei oreb. Oreb enim interprtatur mensa, et per ieiunium peruenimus ad mensam celestem.

 

 

In euangelio similiter, quod est de niniuitis, quod habetur mathei xii post medium, ostenditur effectus ieiunii, quibus pepercit dominus propter ieiunium.

 

 

Tractatus III, Caput 33

 

 

De quinta feria

 

 

Quinta feria est de confessione. Vnde introitus: Confessio et pulchritudo et cetera, de psalmo xcu Cantate i. Et epistola de oratione hesdre, in qua confessus est peccatum populi, que habetur io hesdre xii ante medium. Et incipit sic: | dominus deus confundor, usque ibi: Non dereliquit nos deus noster. Et euangelium de muliere chananea, quod habetur mathei xu circa medium et incipit: Venit iesus in partes tyri et sydonis, que per confessionem fidei et humilitatis sue meruit salutem filie sue. Nota tamen, quod in quibusdam ecclesiis epistola legitur de ezechiele xuiii circa principium: Quid est, quod iner uos parabolam uertitis et cetera. Et euangelium de uiii iohannis circa medium: Dicebat iesus ad eos, qui crediderunt ex iudeis: Si uos manseritis in sermone meo et cetera.

 

 

 

fol. 143va

 

Tractatus III, Caput 34

 

 

De sexta feria

 

 

In sexta feria, quia est nona ieiuniorum, qui numerus est angelicus, petit ecclesia liberari ab omnibus necessitatibus. Vnde introitus misse: De de psalmo xxiiii Ad te leuaui. Et quia hoc fit ministerio angelorum, propter hoc legitur euangelium de angelo, qui descendebat in probaticam piscinam, iohannis u circa principium. Et contra murmuratores, qui credebant se puniri pro peccatis patrum, legitur epistola de ezechiele circa medium: Anima, que peccauerit, ipsa morietur.

 

 

Tractatus III, Caput 35

 

 

De sabbato

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ia

Sabbatum sequens est de sabbato pectoris, unde in epistola de prima ad thessalonicenses u post medium: Corripite inquietos, consolamini pusillanimes, et de sabbato eternitatis, unde euangelium est de transfiguratione, mathei xuii in principio, quia per elemosinam, orationem et ieiunium confessionem et ministerium angelorum peruenimus ad duplex sabbatum. Non pertinet autem id seruitium ad ieiuniantes, sed etiam ad illos, qui suscipiunt sacros ordines, qui in illa die ordinantur, quorum est corripere inquietos, consolari pusillanimis, et quorum est est transfigurari in meliorem uitam et transfigurare alios. Leguntur autem u lectiones, quarum prima est est de xxui deuteronomii circa finem: In diebus illis locutus est ad dominum moyses dicens: Respice domine de sanctuario tuo.

 

iia

Secunda est de deuteronomio xi post medium: In diebus illis dixit moyses filiis israel: Si custodieritis mandata et cetera.

 

iiia

Tercia est ude iio machabeorum i post medium et circa principium: In diebus illis orationem faciebant sacedotes et cetera.

 

iiiia

Quarta est de ecclesiatici xxxui in principio: Miserere deus omnium et cetera.

 

ua

Quinta est de tercio danielis circa medium: Angelus domini descendit et cetera.

 

 

Notandum autem, quod in ieiuniis xlme sacerdos in fine misse dat benedictionem, quam non dat in hiis diebus, et hoc propter dignitatem temporis et habundantiam benedictionis.

 

 

Tractatus III, Caput 36

 

 

De secunda dominica xlme

 

 

Cum per primam dominicam xlme armatus sit miles spiritualis, qui tamen non bene pugnat nisi per expectationem premii, propter hoc in secunda dominica habetur de multiplici benedictione, qua deus benedicit pugnantes penitentes. Sed quia illa dominica est quinta dominica lxxme, significat captiuitatem babilonicam, que facta est in quinta etate, in qua suspenderunt filii israel organa sua, propter hoc illa dominica non habet in missa proprium introitum, sed mutuat a quarta feria precedenti. Et quia benedictiones impetrantur per orationes, petit ecclesia in introitu misse liberari ab omnibus angustiis suis, et ita | petit benedictionem gratie liberantis a peccato.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fol. 143vb

 

In epistola uero, que sumpta est de prima ad thessalonicenses iiii in principio, petitur gratia ad bene operandum. Vnde ibi dicitur: Quemadmodum accepistis a nobis, quomodo oporteat nos ambulare et cetera; ert post: Vt sciat uniusquisque uestrum suum uas possidere in sanctificatione et honore.

 

 

Sequitur postea tractus pro graduali hac ratione, quia graduale significat labores, qui sunt in processu de uirtute ad uirtutem. Et tractus significat eosdem, sed cum expressione gemitus et planctus. Et quia illa dominica de oratione est, que est expressio, propter hoc tractum habetur pro graduali.

 

 

Euangelium similiter est de oratione. Est enim de muliere cananea, que orat pro filia, et pro qua orant apostoli dicentes: Dimitte eam, quia clamat post nos, de quo habetor mathei xu circa medium. Et quia nisi bene pugnetur, non impetrantur benedictiones, propter hoc in nocturnali officio leguntur lectiones de pugna iacob et esau, que habetur genesis xxu post medium, que significat pugnam malorum contra bonos. Et in responsorium habetur de multiplici benedictione. Et quia in quodam responsorio dicitur: Dum exiret iacob de terra sua, uidit gloria dei, de genesi xxuiii post medium, et in ultimo, quod sumitur de genesis xxxii circa finem, dicitur: Vidi dominum facie ad faciem et cetera, propter hoc ecclesia parisiensis cantat e euangelium de transfiguratione, matheus xuii circa principium, in qua uiderunt apostoli gloriam dei, et que significat benedictionem glorie.

 

 

Tractatus III, Caput 37

 

 

De secunda feria

 

 

Secunda feria est de oratione. Vnde intoitus incipit ab oratione: Redime me domine et cetera, de psalmo xxu Indica me. Et in epistola ostenditur effectus orationis, in qua legitur daniel orasse, daniel ix circa medium: Domine deus noster et cetera, qui exauditus fuit, quia uir desideriorum erat. Sed quia oratio non ualet sine cognitione fidei, propter hoc in euangelio, quod sumitur de uiiio iohannis ante medium, quod incipit: Ego uado et queretis me, habetur de fide. Vnde ibi dicitur: Et non cognouerunt, quia de patre eis dicebat. Et diuidit dominus in illo euangelio inter bonos et malos dicens: Vos deorsum estis. Ego de supernis sum. Et congruit hoc operi secunde diei, in quo diuisit dominus aquas, que erant sub firmamento, ab hiis, que erant super firmamentum et genesis i circa principium, et quia per intellectum fidei est efficax oratio, gratias agit ecclesia domino in offertorio, quod sumptum est de psalmo xu Conserua et cetera, dicens: Benedicam dominum, qui tribuit mihi intellectum.

 

 

Tractatus III, Caput 38

 

 

De tercia feria

 

 

Tercia feria est de caritate, per quam placet deo ieiunium. Vnde introitus de psalmo xxui Dominus illuminatio: Tibi dixit cor meum quesiui uultum, diligendo scilicet, et qui perfecte diligit, bene ieiunat nec curat multum de cibis corporalibus, quod ostenditur in epistola, que est de helia et habetur iiio regum xuii ante medium: Surge et uade in sarepta et cetera, quem pauit mulier sareptena, et ipse eam, quia et subditi pascunt prelatos et prelati eos. Et competit istud operi tercie die, in qua congregate sunt aque in locum unum et apparuit arida, genesis i circa principium, que significat firmitatem caritatis.

 

 

In euangeliuo, quod habetur mathei xxiii circa principium, docemur proicere omnem sollicitudinem | nostram in deum, ut dicit petrus, ia petri u circa medium. Vnde dicitur in euangelio predicto: Patrem nolite uocare uobis super terram. Vnus est enim pater uester, qui in celis est.

 

fol. 144ra

 

Tractatus III, Caput 39

 

 

De iiiia feria

 

 

Quarta feria est de penitantia, que concipitur intuitu iudicii. Vnde introitus: Ne derelinquas me domine etcetra, et est sumptum de psalmo xxuii Domine ne in furore ii in fine. Et uersus: Ne in furore tuo et cetera, psalmus predictus. Et epistola est similiter de penitentia, in qua orauit mardocheus pro liberatione populi iudaici, hester uii circa principium uel xx circa principium secundum alia capitula. Euangelium est de cruce: Ascendens iesus ierosolimam et cetera, matheus xx circa medium. In fine uero docet discipulos, ut eum imitentur et sequantur tanquam uerum solem. Et hoc competit operi quarte die. In qua facte sunt luminaria, genesis i ante medium.

 

 

Tractatus III, Caput 40

 

 

De ua feria

 

 

Quinta feria est de diuisione bonorum et malorum, quasi de diuisione auium et piscium, que facta est in quinta die, genesis i circa medium. Vnde in persona boborum dicit ecclesia in introitu: Deus in adiutorium meum intende, psalmus lxix. Epistola est de diuisione bonorum et malorum, unde ieremias xuii circa principium: Maledictus homo, qui confidit in homine; et post: Benedictus uir, qui confidit in deomino. Euangelium similiter de eodem est, quod habetur luce xui post medium. Est enim de diuide et lazaro. Tamen in quibusdam ecclesiis legitur euangelium de iohanne u post medium, quod incipit: Non possum a me ipso facere quicquam, usque ad finem capituli.

 

 

Tractatus III, Caput 41

 

 

De uia feria

 

 

Sexta feria est de mansuetudine. Vnde in epistola proponitur nobis in exemplum mansuetudo ioseph, qui uenditus fuit a fratribus, de quo habetur genesis xxxuii circa principium: Audite sompnium et cetera. Et in euangelio proponitur nobis mansuetudo filii dei, qui occisus fuit ab agricolis, matheus xxi circa finem: Homo erat pater familias, qui plantauit uineam. Et congruit sexte diei, in qua factus est homo, genesis i circa finem, quio debet esse animal mansuetum.

 

 

Tractatus III, Caput 42

 

 

De sabbato

 

 

Sabbatum sequens est de conuersione et confessione, per quas homo sabbatizat spiritualiter et accipit spiritualiter benedictionem a domino. Septime enim diei benedixit dominus. Conuersio autem fit per legem dei et gratiam. Vnde introitus: Lex domini irrepit conuertens, de psalmo xuiii Celi enarrant. Epistola uero est de gratia et benedictione. Est enim de benedictione iacob, quam accepit ab ysaac offerendo ei duos hedos, quibus libenter uescitur, id est abhominationem peccati et confessionem eiusdem, de quo habetur Genesis xxuii circa medium. Vnde graduale: Bonum est confiteri domino, xiius psalmus. Per confessionem enim habetur benedictio. Euangelium est de conuersione de confessione et benedictione. Est enim de filio prodigo, qui post conuersionem et confessionem accepit primam stolam, lucas xu circa medium.

 

 

Tractatus III, Caput 43

 

 

De iiia dominica xlme

 

 

Tercia dominica xlme est de humilitate confessionis. Et quia humiliter confitens totam liberationem suam deo attribuit, propter hoc cantat ecclesia in introitu misse: Oculi mei semper ad dominum quoniam ipse euellet et cetera, de psalmo xxiiii Ad te leuaui. Et in nocturnali officio cantat ecclesia de liberatione ioseph a manibus fratrum suorum, qui inuidebant ei, genesis xxxuii circa principium, que inuidia sig|nificat inuidiam iudeorum contra christum, de qua habetur in euangelio eiusdem dominice, que habetur luce xi ante medium, que dicebant: In belzebub principe demoniorum eicit demonia. Epistola uero est de modo confitendi, de epistola ad hephesios u in principio, ubi dicitur: fornicatio et omnis immundicia aut auaricia nec nominetur in uobis. Non solum peccata confitenda sunt, sed etiam circumstantie. Euangelium est de confessione. Dicitur enim ibi: Cum eiecisset demonium, locutus est mutus et cetera. Et quia tercia dominica xlme est sexta lxxme respicit sextam etatem, in qua facta est salus, unde tota illa ebdomada est de saluatione. Ipsa enim dominica est de de saluatione per confessionem.

 

 

 

 

 

 

fol. 144rb

 

Tractatus III, Caput 44

 

 

De secunda feria

 

 

Secunda feria est de saluatione per baptismum, et propter hoc in introitu, qui est tercii toni, ter nominatur deus: In deo laudabo uerbum, in deo laudabo sermonem in deo speraui et cetera, in psalmo lx Miserere ii. Baptismus enim fit in nomine trinitatis. Epistola enim est de baptismo. Est enim de naaman leproso, qui mundatus fuit in iordane, iiiio regum u per totum. Et euangelio de iiiio luce circa medium: Quanta audiuimus facta in caphar et cetera, in quo similiter habetur de mundatione naaman.

 

 

Tractatus III, Caput 45

 

 

De tercia feria

 

 

Tercia feria est de saluatione per misericordiam et orationem. Vnde introitus incipit ab oratione: Ego clamaui et cetera, de psalmo Exaudi domine iusticiam. Epistola est de misericordia, de quarto quarti regum circa principium de oleo scilicet, per quod liberata est mulier a creditoribus et uixit de reliquo. Euangelium similiter ets de misericordia de xuiiio mathei circa medium: Si peccauerit in te ftrater tuus et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 46

 

 

De iiiia feria

 

 

Quarta feria est de saluatione per implectionem preceptorum. Sed quia non implentur nisi per gratiam, propter hoc est introitus de gratia, qui est sumptus de psalmo xxx In te domine speraui i: Ego autem in domino speraui exultabo et letabor in tua misericordia. Epistola est de ipsis preceptis, exodus xx circa medium: Honora patrem tuum et cetera. Euangelium similiter de ipsis preceptis, de xu mathei circa principium, in quo inuehitur dominus in phariseos, qui transgrediebatur mandatum dei propter traditionem suam.

 

 

Tractatus III, Caput 47

 

 

De ua feria

 

 

In quinta feria ostenditur non esse salus nisi in deo per opera uitutum. Vnde introitus: Salus populi ego sum. Et graduale: Oculi omnium in te sperant domine et cetera, de psalmo cxliiii Exultabo. Epistola est de operibus uirtutum, sumpta de uii Ieremie circa principium, ubi dicitur: Bonas facite uias uestras et cetera. euangelium est de sanatione socrus symonis in quibusdam ecclesiis de luca iiii circa finem, in aliis de ui iohannis ante medium, ubi redarguit dominus in deos, qui magis curabant de salute corporis, quam de salute anime dicens eis: Queritis me, non quia uidistis signa, sed quia manducastis ex panibus et saturati estis; uel de u iohannis ante medium: Pater meus huc usque operatur.

 

 

Tractatus III, Caput 48

 

 

De uia feria

 

 

Sexta feria est de saluatione per crucem. Vnde introitus: fac mecum signum in bonum, de psalmo lxxxu Inclina. Signum id crux est. Epistola similiter est de | cruce. Est enim de xxo numerorum ante medium, ubi percussit bis moyses silicem, et egresse sunt aque largissime. Et illa bina percussio significat duo ligna crucis, qua percussus fuit petra christus, et fluxerunt aque doctrinarum et gratiarum, de psalmo lxxuii Attendite. Euangelium est de samaritana, quod habetur iohannes iiii circa principium, in quo ostenditur alie infirmitates christi, quas assumpsit pro nobis. fatigatus enim fuit ex itinere et cetera.

 

 

fol. 144va

 

Tractatus III, Caput 49

 

 

De sabbato

 

 

Sabbatum sequens est de saluatiolne per iusticiam et misericordiam. Vnde in epistola habetur de liberatione susanne, que liberata fuit per iusticiam suam, deuteronomium xiii per totum. Vnde in euangelio de misericordia, per quam liberata fuit mulier deprehensa in adulterio, iohannes uiii circa principium, cui dictum est: Amplius noli peccare, id est sabbatiza spiritualiter. Et quia uidet ecclesia se non posse saluari nisi per misericordiam dei, propter hoc in introitu orat: Verba mea auribus percipe domine et cetera, psalmus uus, et subiungitur dimidium uersus: Rex meus et deus meus, quasi profitens imperfectionem suam, cum fere in omnibus introitibus subiungatur unus uersus integer. In introitu autem pro defunctis sequitur duplex uersus, quia defunctis oramus duplicem stolam. Graduale similiter de psalmo xxii Dominus regit: Si ambulem in medio umbre mortis et cetera, competit epistole de liberatione susanne. Cantatur etiam pro defunctis, qui, etsi transeant, per purgatorium tamen liberantur.

 

 

Tractatus III, Caput 50

 

 

De iiiia dominica xlme

 

 

Quarta dominica xlme est refectionis, ut dictum est. Et propter hoc cantat ecclesia euangelium de refectione quinque milium hominum ex quinque panibus et duobus piscibus, iohannes ui circa principium. Dicitur etiam dominica refectionis. Est enim septima lxxme; unde respicit septimam etatem, in qua reficientur anime in celesti ierusalem. Vnde cantatur in nocturnali officio: Dabo tibi terram fluentem lac et mel, de ui deuteronomii circa principium et xxxi post medium: Introducam.

 

 

Introitus misse est de leticia et refectione: Letare ierusalem et cetera, et sumptum est de de ysaia lxui circa medium. Epistola similiter de celesti ierusalem; unde ibi dicitur: Ierusalem que sursum est libera est, ad Galatas iiii circa medium. Et est graduale de eodem: Letatus sum et cetera, psalmus c xxius. Tractus consolatorius, psalmus cxxiiii: Qui confidunt in domino et cetera. Euangelium de refectione, iohannes u circa principium.

 

 

In matutinis autem legitur de iiiior libris moysi ultimis et libro iosue et iudicum, quia nisi exeamus a peccato, quod significatur per exodum, et offeramus nosmetipsos hostias spirituales, quod significatur per librum numeri in capitulo de mansionibus xxxiii per totum, et diligamus deum ex toto corde, quod in deuteronomio ui circa principium: Duce iosue, id est christo, et iudicibus, id est apostolis, non intramus in terram promissionis.

 

 

Et quia dominus trahit nos in funiculis ade et in uinculis caritatis, osee xi ante medium, id est per terrores et blandicias, propter hoc in ista dominica ostendit ecclesia ex una parte gaudia eterna et ce|lestem ierusalem, ex alia parte ostendit ei persecutores, unde nocturnale officium est de egiptiis persequentibus populum israel et cetera, de exodi xiiii per totum et multis aliis capitulis. Ibi autem quoddam responsorium, quod sumptum est de xxxiiii exodi circa finem, scilicet: Moyses famulus domini et cetera, quod non habet nisi dimidium uersum, ad significandum, quod lex, de qua loquitur, ut habetur ad hebreos uii circa medium, neminem adduxit ad perfectum.

 

 

 

fol. 144vb

 

Tractatus III, Caput 51

 

 

De secunda feria

 

 

Secunda feria sequens est de iudicio. Vnde introitus: Deus in nomine tuo et cetera, psalmus liiius, in quo petit ecclesia prmio misericordiam et post iudicium. Epistola uero est de iudicio. Est enim de duabus mulieribus litigantibus pro uno filio, iii regum iii post medium, que significant synagogam et ecclesiam, quarum una, scilicet synagoga, uoluit puerum, id est christum, interfici, unde reprobata fuit. Euangelium est de iio iohannis post medium, scilicet de eiectione uendentium in templo, in quo similiter ostenditur reprobatio iudeorum.

 

 

Tractatus III, Caput 52

 

 

De tercia feria

 

 

Tercia feria est de oratione, uidelicet quantum ualeat oratio salua iusticia dei. Vnde introitus: Exaudi deus orationem meam et ne despexeris et cetera, liiii psalmus. Epistola de exodo xxxii circa principium usque circa medium, de peccato uituli conflatilis, ubi moyses orauit pro populo et impetrauit tamen salua iustitia dei. Puniti enim fuerunt pro peccato. Euangelium est de uiio iohannis ante medium, de obstinatione iudeorum, et competit epistole, cum dicitur: Nonne moyses dedit uobis legem et nemo ex uobis facit legem.

 

 

Tractatus III, Caput 53

 

 

De iiiia feria

 

 

Quarta feria est de cathecuminis, quia in primitiua ecclesia illa die ueniebant ad ecclesiam illi, qui erant baptizandi in sabbato pasce et instruebantur in lege dei. Vnde introitus est de baptismo: Dum sanctificatus fuero in uobis et cetera, de xxxui ezechiel post medium. Et habetur hec quarta feria lectionem et epistolam. Lectio est de ezechiele de eodem capitulo, de quo introitus: Sanctificabo nomen meum magnum et cetera. Et quia per baptismum fiunt homines filii dei, sequitur graduale: Venite filii audite me, de psalmo xxxiii Benedicam. Epistola similiter est de baptismo: Lauamini mundi estote et cetera, ysaias i circa medium. Et sequitur graduale: Beata gens et cetera, de psalmo xxxii Exultate. Per baptismus enim peruenitur ad beatitudinem. Euangelium similiter de baptismo. Est enim de nono iohannis circa principium de ceco nato. Per baptismum enim datur fides, que est illuminatio mentis, actus xu ante medium.

 

 

Tractatus III, Caput 54

 

 

De ua feria

 

 

Quinta ostenditur, quod solus deus sanctificat. Vnde ille solus querendus est ad sanctificandum et resuscitandum. Vnde introitus: Letetur cor querentium dominum, de psalmo ciiii Confitemini i. Et epistola de filio sunamitis, quem resuscitauit helyseus, qui significat christum, iiiio regum iiii circa medium. Et euangelium de resurrectione adolescentis ad portam naym, lucas uii circa principium. In quibusdam tamen ecclesiis legitur de u iohannis circa medium, ubi dicitur: Sicut pater suscitat mortuos et uiuificat et cetera, et idem est. In aliis de uii iohannis circa finem: Cum audisset quidam de turba | et cetera.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fol. 145ra

 

Tractatus III, Caput 55

 

 

De uia feria

 

 

Sexta feria est de eodem. Vnde introitus: Meditatio cordis mei et cetera, de psalmo xuiii Celi enarrant. Epistola de de filio uidue, quem suscitauit helias, iii regum xuii circa finem. Euangelium de resurrectione lazari, iohannes xi in principio.

 

 

Tractatus III, Caput 56

 

 

De sabbato

 

 

Sabbatum est de largitate dei. Vnde introitus: Sitientes uenite ad aquas, de lu ysaie in principio. Epistola de xlix ysaie circa principium: In tempore placito et cetera, ubi multa promittit dominus. Euangelium similiter est de largitate domini, de uiiio iohannis circa principium: Ego sum lux mundi et cetera. Vnde quilibet, si uult, potest habere illam lucem.

 

ia

Et quia sabbatum est de largitate dei, propter hoc ecclesia facit in illo ordines, in quibus dantur dona spiritus sancti.

 

iia

Et alia ratione, quia tunc appropinquat tempus passionis, in quo artius et sanctius uiuendum est, ut si prius incesti amodo casti.

 

iiia

Et tercia ratio est, quia appropinquat tempus immolationis domini; unde ordinantur ministri altaris, in quo representatur immolatio domini. Leguntur autem u lectiones, cum fiunt ordines, que habentur supra in sabbato prime septimane xlme.

 

 

Tractatus III, Caput 57

 

 

De ua dominica xlme

 

 

Quinta dominica appellatur dominica passionis. Tunc enim incipit ecclesia cantare de passione domini hac ratione, quia sexta feria, qua dominus resuscitauit lazarum in bethania, multi iudei interfuerunt et uidentes miraculum uenerunt in ierusalem narrantes scribis et phariseis, que uiderant, et tunc in sabbato sequenti collegerunt pontifices et pharisei consilium, quomodo iesum proderent, iohannes xi circa finem et matheus xxui circa principium.

 

 

Et quia tunc tractatum est de passione christi, propter hoc in sabbato in uesperis incipit ecclesia officium de passione cantans alta uoce: Vexilla regis prodeunt, inuitans fatigatos in xlma: Venite ad uexillum crucis christi, qui dulcificat passiones et amaritudines nostras, quod significatum est in ligno proiecto in aquas marath, exodus xu circa finem.

 

 

Et notandum, quod in sexta feria, in qua dominus resuscitauit lazarum, fuit luna prima et ista fuit prima dies primi mensis. Sed in prima die primi mensis erectum est tabernaculum moysi in deserto, ut habetur in fine exodi capitulo xl ante medium; unde tali die uoluit dominus resuscitare lazarum, hoc est erigere tabernaculum corporis eius, ut ostenderet se esse illum, cuius precepto erectum est tabernaculum in deserto.

 

 

Et quia incipit officium de passione, ut ostendat ecclesia christum esse significatum per agnum, cantat in nocturnali officio: Isti sunt dies, quos obseruare et cetera, leuiticus xxiii circa principium.

 

 

Et notandum, quod, cum in officio passionis cantatur aliquid in primo tono, hoc fit propter singularitatem passionis christi, cum in secundo, propter duplicem contumeliam, factorum et uerborum, cum in tercio, propter triplices hostes, a quibus per trinitatem liberamur, cum in iiiito, propter quatuor brachia crucis, cum in quinta, propter quinque uulnera, cum in sexto, propter diem passionis et horam, cum in septimo, propter requiem, ad quam perue|nitur per passionem, cum in uiiio propter resurrectionem.

 

 

 

 

 

 

 

fol. 145rb

 

Introitus misse: Iudica me deus et discerne, psalmus xliius, in quo petitur fortitudo, que neccessaria est in passionibus. Et cantatur sine gloria.

 

 

In officio enim de passione non cantatur gloria, in responsoriis et introitu licet dicatur in ymnis et psalmis. Quia enim tractabatur tunc de passione domini. Tamen adhuc non patiebatur propter hoc in quibusdam tacetur gloria, in quibusdam non. Et quia patiebatur in linguis iudeorum, cum responsoria et introitus sunt de passione eius, propter hoc in illis subticetur gloria. Ipse enim abscondit se usque ad decimam lunam, et quia non patiebatur opere, psalmus uero significat operationem, propter hoc non tacet in psalmis. In ymnis uero non tacetur, quia proprie pertinent ad laudem trinitatis.

 

 

Sequitur epistola de ixo ad hebreos ante medium: Assistens pontifex et cetera, in qua ostenditur efficatia passionis, quare per passionem intratur in sancta sanctorum. Sed quia non intrant nisi illi, quia faciunt uoluntatem dei, sequitur graduale: Eripe me domine de inimicis meis doce me facere uoluntatem tuam, de psalmo cxlii Domine exaudi. Et uersus: Libera me, sumptus de psalmo xuii Diligam circa finem. Et sequitur tractus, qui propriissime dicitur tractus: Sepe expugnauerunt me et cetera, psalmus cxxuiiius.

 

 

Sequitur euangelium de uiiio iohannis circa finem de contumelia uerborum. Dicebant enim iudei domino: Samaritanus es tu ert demonium habes. Sed ecclesia ostendens se non consentire illis dicit in offertorio: Confitebor tibi domine et cetera, de psalmo xuiii Beati immaculati, ibi: In quo corrigit et retribue. Sequitur postcommunio: Hoc corpus,quod per uobis et cetera, lucas xxii circa principium, quam incipit ipse sacerdos in multis ecclesiis ad significandum, quod a summo sacerdote per passionem mutata sunt sacrificia ueteris legis in sacramentum corporis christi.

 

 

Tractatus III, Caput 58

 

 

De iia feria

 

 

Cum quinta domonica sit de cruce christi, secunda feria sequens est de cruce nostra et maxime de ieiunio. Debemus enim crucifigere carnem nostram cum uiciis et concupiscentiis, ad Galatas u circa finem. Sed quia hoc non possumus facere, nisi liberemur ab inimicis tam uisibilibus quam inuisibilibus, propter hoc petit ecclesia liberari ad eis, in introitu dicens: Miserere mei domine, quoniam conculcauit me homo et cetera, psalmus lu. Epistola hortatur nos ad ieiunium per ieiunium niniuitarum, qui penitentiam egerunt ad predicationem ione, iohannes iii in principio. In graduali idem petitur, quod in introitu.

 

 

Euangelium est de septimo iohannis post medium, ubi agit dominus de morte sua et resurrectione et spiritus sancti missione dicens: Qui credit in me, sicut dicit scriptura: flumina de uentre eius fluent aque uiue. Resurrectio enim et missio spiritus sancti premium est crucis. Et consideratio premii minuit uim flagelli.

 

 

Tractatus III, Caput 59

 

 

De tercia feria

 

 

Tercia feria hortatur ad pacientiam. Vnde introitus: Expecta dominum uiriliter age et cetera, de psalmo xxui Dominus illuminatio. Et epistola de effectu pacientie. Est enim de daniele xiiii circa finem, qui missus fuit in lacum leonum a babiloniis, sed liberauit eum dominus et misit ei prandium | per abacuch. Euangelium est de septimo iohannis in principio: Ambulabat iesus in galileam et cetera, ubi dicit dominus de discretione bonorum et malorum: Non potest mundus odisse uos, me autem odit et cetera.

 

 

 

 

fol. 145va

 

Tractatus III, Caput 60

 

 

De iiiia feria

 

 

Quarta feria hortatur nos non timere persecutores, qia deus liberator noster est. Vnde introitus: Liberator meus de de gentibus et cetera, de psalmo xuii Diligam circa finem. Et epistola de xixo leuitici ante medium, ubi dicitur: Non facietis furtum non mentiemini et cetera. Et ostenditur per hoc, quod non debemus timere persecutores, quia transgressores legis sunt et ita inimici dei. Euangelium est de xo iohannis circa medium: Facta sunt encenia et cetera. Encenia sunt dedicationes, et cum in futuro dedicabit ecclesia, tunc penitus liberabitur ab omnibus inimicis.

 

 

Tractatus III, Caput 61

 

 

De ua feria

 

 

In quinta feria immolat ecclesia hostias spirituales deo, ut possit peruenire ad dedicationem futuram. Vnde introitus: Omnia que fecisti nobis domine et cetera, de iiio danielis ante medium sumptum est, in cuius principio confitetur iusticiam dei et fine rogat misericordiam.

 

 

Epistola sumpta est de iiio danielis ante medium, ubi dicitur: Non est sacrificium neque oblatio et cetera, sed in animo contrito et cetera spiritu humilitatis et cetera. Quasi spirituales hostias tibi offerimus. Graduale de eodem est: Tollite hostias et cetera, de psalmo xcu Cantate i.

 

 

Euangelium materialiter est de spiritualibus hostiis. Est enim de septimo luce circa finem, ubi magdalene attulit alabaustrum unguenti et rigauit lacrimis pedes domini et capillis tersit et unguento unxit, que omnia significant spirituales hostias. Tamen in quibusdam ecclesiis legitur euangelium de ui iohannis circa finem, ibi: Amen amen dico uobis nisi manducaueritis et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 62

 

 

De uia feria

 

 

Sexta feria est de passione. Vnde petit christus uel ecclesia in introitu: Miserere mei domine quoniam tribulor et cetera, de psalmo xxx In te domine speraui. Epistola de eodem. Est enim de xuiio Ieremie ante medium, ubi dicitur: Domine omnes qui te derelinqunt confundentur et cetera. In graduali conqueritur christus de dolo et crudelitate iudeorum et ecclesia de ypocritis: Pacifice loquebantur mihi et cetera, de psalmo xxxiiii Iudica domine nocentes me. Euangelium similiter est de passione, quod habetur iohannis xi circa finem: Collegerunt pontifices et pharisei et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 63

 

 

De sabbato

 

 

Sequitur sabbatum, quod dicitur sabbatum uacans, quia dominus papa elemosinam dat, quia ea die, uidelicet ante ramos palmarum, ut dicitur iohannis xii circa principium, uenit iesus bethaniam et fecerunt ei cenam, et martha ministrabat et lazarus unus erat ex discumbentibus, et maria accepit libram unguenti nardi pistici preciosi et unxit pedes iesu et extersit capillis suis. In memoriam huius facti dominus papa ea die lauat pedes pauperum, et uacat elemosinis largiendis.

 

 

Vnde istud sabbatum non habet proprium officium, sed mutuatur a sexta feria precedenti in quibusdam ecclesiis, in aliis a sabbato precedenti: Omnes sitientes uenite ad aquas et cetera, ysaias lu circa princium. Epistola tamen habet de xuiii Ieremie post medium: Venite cogitemus contra iustum cogitationes et cetera. Et satis bene. Est de enim de mala uoluntate iudeorum, ex qua pro|cessit passio christi, de qua habetur in sequenti dominica. Euangelium est de xuiio iohannis, scilicet de oratione domini in articulo passionis, qua orauit pro se et pro presentibus discipulis et pro omnibus illis, qui credituri erant, iohannis xii circa finem.

 

 

 

 

 

 

fol. 145vb

 

Tractatus III, Caput 64

 

 

De dominica in ramis palmarum

 

 

Post sabbatum, in quo ostenditur deuotio magdalene, sequitur dominica in ramis palmarum, in qua ostenditur deuotio puerorum, qui exierunt obuiam cum ramis oliuarum et floribus palmarum domino uenienti ierusalem, mattheus xxi circa principium, iohannes xii circa principium, qui ut uerus agnus decima die primi mensis uenit ad locum immolationis. Et hanc processionem representat ecclesia in hac dominica exiens extra ciuitatem materialem, quod significat exitum a corporalibus deliciis, ut dicit apostolus: Exeamus ad iesum extra castra improperium eius portantes, <ad hebreos> xiii circa medium. Et ibi legitur euangelium: Cum appropinquasset iesus ierosolimam et cetera, de mattheus xxi in principio, quod ad litteram est ipsa die; quantum ad misterium est de fructu passionis, silicet de missione apostolorum de solutione iudaici populi et gentilis.

 

 

Postmodum facit ecclesia stationem in aliquo loco ad recipiendum uerbum dei, sicut et pueri receperunt uerbum dei, id est christum. Postmodum cantat: Occurrunt turbe et cetera. Et affigit ramos uirides cruci, omnia bona attribuens crucifixo, qui est uiride lignum, ut habetur in xxo iiio luce circa medium. In reditu in introitu ciuitatis cantat laudes puerorum: Gloria laus et cetera, et ingrediente domino in sanctam ciuitatem hebreorum pueri clamabant: Osana in excelsis.

 

 

Postea sequitur officium misse, quod est de passione domine, quia in cruce domini est, unde letemur scilicet ex amore, quo passus est pro nobis, et est unde tristemur, scilicet compatiendo ei, et preterea gaudia huius mundi mixta sunt, quia in calice domini est merum, quod bibunt sancti in patria, et est mixtum, quod bibitur in presenti, et est sex, de qua bibitur in inferno. Est autem introitus misse de oratione domini in psalmo xxi Deus deus meus respice et cetera: Domine ne longe facias me auxilium tuum et cetera. Epistola de passione et fructu passionis, ubi dicitur, ad philippenses ii circa principium: Hoc sentite et cetera, et post: Propter quod deus exaltauit illum et cetera. Graduale de eodem: Tenuisti manum et cetera, de psalmo lxxii Quam bonus. Tractus de eodem psalmo xxi: Deus deus meus et cetera. Euangelium de passione de xxui matthei circa principium: Scitis quantum post biduum et cetera. Similiter et offertorium et postcommunio.

 

 

In nocturnali officio per totum tempus passionis domini legitur de ieremia tribus de causis:

 

ia

Prima est, quia aperte prophetauit de passione domini.

 

iia

Secunda est, quia passione sua prefigurauit passionem domini, unde de se dixit, ieremias xi circa finem: Ego quasi agnus mansuetus, qui portatur ad uictimam.

 

iiia

Tercia est, quia ad litteram deplorans captiuitatem babilonicam mistice deplorauit captiuitatem, que facta est per romanos pro peccato passionis christi.

 

 

Tractatus III, Caput 65

 

 

De iia feria

 

 

Secunda feria est de causis passionis domini, undi in introitu petit christus confusionem et conciliationem inimicorum, pro causis passionis dicens: Iudica domine nocen|tes me et cetera, psalmus xxxiiii, et in uersu: Effunde frameam et conclude et cetera, de eodem psalmo. Epistola, que sumpta est de libro ysaie l circa medium, ostenditur una causa passionis: Dominus deus aperuit mihi aurem, id est dedit intelligentiam mihi, quod passiones et tribulationes presentes leues et transitorie et tamen eternum glorie pondus operantur in nobis, iia ad corinthios iiii circa finem, unde sequitur in epistola: Ego autem non contradico et cetera. In euangelio, quod est sumptum de xiio iohannis in principio, ostenditur triplex causa passionis christi:

 

 

fol. 146ra

ia

Prima in iuda, scilicet cupiditas, unde dixit de effusione unguenti: Quare hoc unguetum non uenit cccis denatiis, et datum est egenis.

 

iia

Secunda in iudeis, scilicet inuidia, unde dixerunt: Ecce totus mundus post eum abit.

 

iiia

Tercia in christo, scilicet infructificatio, unde dixit: Nisi granum frumenti et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 66

 

 

De iiia feria

 

 

Tercia feria est de passione, quia aperte querebant iudei christum interficere, quod ostenditur in euangelio illius diei, marcus xiiii in principio. Ecclesia ergo uidens per crucem esse salutem exclamat ante in introitu: Nos autem gloriari oportet et cetera, quod sumptum est ad galatas ui post medium. In cruce enim solutum est precium humani generis. Epistola de xio ieremie circa finem: Domine demonstrasti mihi et cognoui, idem est cum eo, quod dixit ysaias l circa medium: Dominus aperuit mihi aurem, unde sequitur: Et ego quasi agnus mansuetus et cetera. Euangelio est de ipsa passione christi, marcus xiiii in principio: Erat pascha et azima post biduum et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 67

 

 

De iiiia feria

 

 

In quarta feria sequenti uenditus fuit dominus, cum iudas dixit: Quid uultis mihi dare, et ego uobis tradam, mattheus xxui circa principium, unde post sextam feriam ecclesia artius obseuat quartam feriam quam alios dies.

 

 

Legitur autem in illa quarta feria euangelium luce xii in principio: Appropinquabat dies festus et cetera, de passione domini, ubi dicitur, quod dominus positis genibus orauit, et propter hoc in introitu inuitat ecclesia omnes genuflexiones dicens: In nomine domini omne genu flectatur, ad philippenses ii circa medium, celestium, quia reparata est ruina angelorum, terrestrium, quia redempti sunt, et infernorum, quia liberati sunt de lacu, in quo non erat aqua, zacharias ix post medium.

 

 

Sequitur lectio de ysaia lxiii in principio: Dicite filie syon, ecce saluator tuus uenit et merces eius cum eo.

 

 

Et postea sequitur de mercede, scilicet de ascensione: Quis est iste, qui uenit de edom et cetera. Sequitur graduale de passione: Ne auertas faciem tuam et cetera, de psalmo lxuiii Saluum me fac. Sequitur epistola de passione domini sumpta de ysaia liii in principio: Domine quis credit auditui nostro et cetera.

 

 

Et sequitur tractus de psalmo ci: Domine exaudi orationem meam, immediate preter solitum, quia artius plangere debemus in illa die quam in aliis. Vnde sexta feria sequente, quia est de ipsa passione, non sunt nisi tractus. Sed in quarta feria, que est de uenditione, est et graduale et tractus. Sicut enim christus uoluit mori pro nobis, ut nos liberaret a morte, sic uoluit uendi pro nobis, ut nos liberaret a uenditione, de qua dicit ysaias lii ante medium: Gratis uenundtai estis, id est pro nichilo, scilicet pro esu pomi, et quia | in eunangelio dicitur, lucas xxii circa medium: factus in agonia prolixius orabat, et factus est sudor eius, sicut gutte sanguinis decurrentis in terram, propter hoc in tractu, in offertorio, in postcommunione cantat ecclesia de illo psalmo ci: Domine exaudi orationem meam et clamor et cetera, cuius titulus est: Oratio pauperis cum anxiaretur, et coram domino effudit precem suam.

 

 

 

 

 

 

 

 

fol. 146rb

 

Tractatus III, Caput 68

 

 

De quinta feria

 

 

Sequitur de quinta feria, sed prenotandum est, quod ecclesia celebrat in tribus noctibus triduanam sepulturam domini in artissimo dolore. Sed quia non decuit, quod in nocte proxima ante dominicam resurrectionis esset ecclesia in artissimo dolore propter gaudium proxime resurrectionis, propter hoc anticipat et preuenit unam noctem, unde in nocte sequenti quartam feriam incipit officium, quod dicitur tenebre, et subticet principia et fines horarum, quia recessit pastor bonus, qui est principium et finis, apocalipsi i ante medium.

 

 

In primis nocturnis legitur de trenis ieremie, cum quibus plorat peccata populi captiuati, et non dicitur: Iube domine benedicere, quia recessit uerus sacerdos, cuius est benedicere.

 

 

In secundis nocturnis legitur de aliquo psalmo, de passione domini.

 

 

In terciis nocturnis legitur de epistolis pauli.

 

 

Extinctio candelarum significat extinctionem fidei apostolorum.

 

 

Campane non pulsantur a die iouis usque ad missam de sabbato, quia tunc non fuit sonus predicationis apostolorum. Post benedictus scilicet cantatur kyrieleyson cum quibusdam uersiculis representantibus planctum mulierum. Ad ultimum redditur lux, quia post passionem et sepulturam resurrexit dominus et reddita est fides apostolis.

 

 

Tractatus III, Caput 69

 

 

<In die cene>

 

 

In die cene recipiuntur penitentes in ecclesia, qui eiecti fuerunt in capite ieiunii, qui per cenam christi, id est per fidem incarnationis christi, fit reconciliatio ad deum. Et de gaudio illius reconciliationis cantat ecclesia in introitu misse: Nos autem gloriari oportet et cetera, sumptum ad Galatas ui post medium. Et cum in aliis horis subticeat penitus cantica leticie, in missa non penitus subticet, immo cantat gloria in excelsis, lucas ii circa principium, cum episcopus celebrat. Sollempnis enim est missa; quia tali die institutum fuit sacramentum altaris.

 

 

Epistola est de modo manducandi cenam: Conuenientibus uobis in unum et cetera ia ad corinthios xi circa medium.

 

 

Graduale est de exaltatione christi per crucem: Christus factus est et cetera, ad philippenses ii ante medium.

 

 

Euangelium de dilectione et humilitate christi. Est enim de xiiio iohannis in principio, ubi dominus abluit pedes discipulorum. Abluit autem in signum dilectationis, in signum hulilitatis propter misterium significationis. Significat enim ablutionem a uenialibus, sicut ablutio faciei significat ablutionem a mortalibus.

 

 

Lota est autem facies in capite ieiumii, unde: Tu autem cum ieiunas, unge capud tuum, et faciem tuam laua, mattheus ui circa medium. Et officio misse continuatur officium uesperarum, ita, quod sub una oratione terminatur utrumque, propter hoc, quia in uespere instituit dominus sacramentum corporis et sanguinis sui, unde prima antiphona in ues|peris est: Calicem salutaris accipiam et cetera, de psalmo cxu credidi. Et quia illa die institutum fuit sacramentum altaris, propter hoc illa die episcopus consecrat materiam aliorum sacramentorum.

 

 

 

 

 

fol. 146va

 

Vnde consecrat crisma, quod est secunda materia baptismi et est materia confirmationis; consecrat oleum infirmorum, quod est materia extreme unctionis; unde quinque sacramenta, que neccesaria sunt, quasi instituuntur illa die, baptismus, confirmatio, eucharistia, extrema unctio, penitentia in receptione penitentium.

 

 

Post prandium in multis ecclesiis denudantur altaria, et lauantur in multis ecclesiis, in aliis in sexta feria. Denudatio altaris significat nudationem christi a discipulis, quando relicto eo fugerunt, mattheus xxui post medium. Ablutio autem significat ablutionem christi, de qua ipse dicit, lucas xii circa finem: Baptismo habeo baptizari et cetera.

 

 

Fit autem ablutio illa de uino et aqua, quia de latere christi exiuit sanguis et aqua in remissionem peccatorum, iohannes xix circa finem, et cum aspersorio de ysopo, qui significat humilitatem. Lauant autem pedes minorum maiores causa humilitatis, exemplo christi et ad imitationem sancte marie magdalene, que lauit pedes christi. Vnde tunc cantatur hec antiphona: In diebus illis mulier, que erat in ciuitate, peccatrix et cetera, que sumpta est de lucas uii circa finem.

 

 

Tractatus III, Caput 70

 

 

De sexta feria, scilicet de die parasceues

 

 

In parasceue facit ecclesia artissimum ieiunium et silentium, et circa horam sextam conueniunt fideles ad ecclesiam ad adorandum crucem, quia circa sextam crucifixus est dominus, et dicuntur hore submissa uoce, nec consecrat sacerdos illa die, sed accipit corpus christi, quod reseuatum est a quinta feria, et dictis horis, legitur lectio de osee ui in principio: In tribulatione sua et cetera, quia ibi dicitur: Viuificabit nos post duos dies, in die tercia suscitabit nos.

 

 

Postea cantatur tractus: Domine audiui auditum et cetera, de abacuc iii circa principium, quia ibi dicitur: In medio duorum animalium innotesceris, id est in medio duorum latronum, lucas xxiii circa medium.

 

 

Postea legitur de exodo xi ante medium lectio: Mensis iste principium mensium et cetera, quia ibi dicitur, os eius non confringetis et cetera, quod habetur exodus xii circa finem. Sed hoc non est in lectione predicta, et in euangelio, quod legitur in illa die, dicitur, quod cum uenissent ad iesum non fregerunt eius crura.

 

 

Legitur autem predicta lectio propter id quod dicitur in fine. Est enim phase, id est transitus domini.

 

 

Leguntur autem lectiones de prophetia et de lege, quia lex et prophetie testimonium prohibent de passione christi. Sine titulo autem leguntur, qui debet esse in capite lectionis, quia christum capud nostrum tunc non habemus.

 

 

Postea cantatur tractus de passione: Eripe me domine ab homine malo et cetera, psalmus cxxix.

 

 

Postea legitur euangelium de passione domini secundum iohannem xuiii in principio, quia ibi exprimuntur sacramenta, que data sunt nobis per passionem christi. Dicitur enim ibi quod unus militum lancea latus eius aperuit, et exiuit sanguis et aqua, et quia christus in cruce orauit pro inimicis, lucas xxiii post medium, orat postea ecclesia tam pro amicis quam inimicis, et | pro omnibus flectit genua exceptis iudeis, quia iudei in genuflexione illuserunt christo, mattheus xxuii circa medium. Postea enumerat dominus beneficia, que fecit populo suo dicens: Popule meus, quid feci tibi et cetera, de uio michee circa principium.

 

 

 

 

 

fol. 146vb

 

Tandem denudatur crux et adoratur, quia illa die pacefacta sunt, que erant clausa in lege et prophetis.

 

Questio

Sed queritur, cum in magno gaudio celebremus passiones aliorum sanctorum, quare non cum gaudio celebremus passionem christi, cuius mors preciosissima.

 

Solutio

Et ad hoc dicendum, quod christus passus est pro peccatis nostris, unde in die passionis eius maxime debemus confundi et erubescere, et sic non sollempnizare, et alia ratione, quia tunc erant tristes apostoli et beata uirgo.

 

Questio

Queritur postea quare non consecratur in die illa. Magis enim uidetur debere consecrari quam alia die, quia missa est representatio passionis christi.

 

Solutio

Et ad hoc est solutio, quod quia christus oblatus fuit sine uelamine, non consecratur passionis die corpus christi sub uelamine. Et preterea non conuenit, ut in die, qua recolimus sputa, contumelias, flagella, passionem christi, consecretur cum sollempnitate misse corpus christi. Quidam tamen dicunt, quod tunc non consecratur, quia uerus sacerdos mortuus est. Sed eadem ratione non deberet consecrari in sabbato pasce.

 

 

Tractatus III, Caput 71

 

 

De sabbato pasce

 

 

Sequitur de sabbato pasce, quod dicitur secundum sabbatum, quia in eo consecratur baptismus, et hoc tribus de causis.

 

ia

Prima est, quia quicumque baptizati sumus in christo ieso, in morte ipsius baptizati sumus. Consepulti enim sumus cum illo per baptismum in morte, ad romanos ui circa principium.

 

iia

Secunda est, quia baptismus christi partim habet efficatiam a morte christi, partim a resurrectione, quantum ad terciam immersionem. Habet similitudinem cum morte christi, quantum ad primam resurrectionem, que enim a uiciis habet similitudinem cum resurrectione christi. Et propter hoc in tempore intermedio consecratur baptismus.

 

iiia

Tercia ratio est, quia tunc descendit filius dei ad inferos et illuxit eis, qui erant in tenebris, ysaias ix circa principium, lucas i circa principium, et per baptismum liberantur baptizati a tenebris peccati.

 

 

Incohat autem seruitium ecclesia post meridiem, et incipit a benedictione pascalis cerei, qui significat christum, sicut columpna nubis et ignis, exodus xiii circa finem, quia christus homo illuminat nos et prestat nobis refrigerium contra incentiua uiciorum. Benedicit autem diaconus, qui est inferioris ordinis, et presente sacerdote uel episcopo, ad significandum, quod sexus inferiorum primo uidit dominum post resurrectionem, unde uenit maria magdalene nuntians discipulis et cetera, iohannes xx circa medium.

 

 

Incensum, quod ponitur in cereo, significat idem quod aromata, que parauerunt mulieres, lucas xxiiii in principio, unde: Suscipe sancte pater incensi huius sacrificium uespertinum. In uespere enim, quando licuit operari transacto sabbato parauerunt mulieres aromata, lucas xxiii in fine.

 

 

Post benedictiones leguntur lectiones et sine titulis propter cathecuminos, qui nondum sunt insigniti caractere baptismi. Titulus signat, cuius libri est lectio.

 

ia

Et est prima lectio: In principio creauit deus celum et terram, genesis | i in principio, in qua instruuntur cathecumini de fide, et fit mentio de baptismo, cum dicitur, genesis i circa principium: Spiritus dei ferebatur super aquas. Post istam lectionem non cantatur canticum, quia homo creatus non laudauit deum. Immo peccauit, genesis iii ante medium.

 

fol. 147ra

iia

Secunda lectio est: Factum est in uigilia matutina et cetera, exodus xiiii circa finem, et est de submersione egiptiorum in mari rubro, que significat submersionem uitiorum in baptismo. Et sequitur canticum: Cantemus domino et cetera, exodus xu in principio, quia de submersione uisiorum debemus laudare deum.

 

iiia

Tercia lectio est: Apprehendent uii mulieres uirum unum et cetera, ysaias iiii in principium, et fit ibi mentio de baptismo, cum dicitur: Si abluerit dominus sordes filiarum syon et cetera et sequitur canticum quasi per contrarium, ysaias u in principio: Vinea facta est dilecto et cetera.

 

iiiia

Quarta lectio: Hec est hereditas seruorum domini et cetera, ysaias lu in principio, et fit ibi mentio de baptismo, cum dicitur: Omnes sitientes uenite ad aquas.

 

 

Et sequitur canticum de psalmo xli Quemadmodum: Sicut ceruus desiderat et cetera. Cathecumini enim desiderant fontes baptismi. Hoc etiam cantatur in missa pro mortuis, quia anime desiderant aquas refectionis glorie.

 

 

Postea cantatur septena letania, qua petitur septiformis gratia, que datur in baptismo. Et cum itur ad fontes, cantatur quina letania, quia baptismus habet efficatiam a sanguine christi fuso in quinque locis. Cum reditur de fontibus cantatur trina letania, quia baptismus fit in uirtute trinitatis.

 

 

Postea incipit officium misse a kyrieleyson. Non est ibi introitus, quia capud nostrum adhuc iacet in sepulchro. Et sequitur gloria in excelsis propter gaudium de prima resurrectione, que fit per baptismum, et propter imminentem resurrectionem christi.

 

 

Et sequitur epistola de prima resurrectione, ad colossenses iii in principium: Consurrexisti cum christo et cetera.

 

 

Sequitur alleluia: Confitemini domino et cetera, de psalmo cxuii. Non enim ibi est graduale, quia capud nostrum quiescit. Et ibi non mouetur, et ubi non est motus, non est ascensus de gradu in gradum. Cantatur autem alleluia ea ratione, quia gloria in excelsis. Sequitur tractus: Laudate dominum et cetera, psalmus cxui. Baptizatis enim grandis restat labor.

 

 

Sequitur euangelium de resurrectione: Vespere autem sabbati, que lucescit et cetera, mattheus xxuiii in principio.

 

 

Offertorium non cantatur nec postcommunio, quia adhuc iacet in sepulchro, qui dat, quid offeremus. Non datur osculum pacis, quia nondum resurrexit, qui dixit pax uobis, iohannes xx post medium.

 

 

Missa et uespere terminatur sub eadem oratione, quia totum est officium uespertinum, unde in oratione dicitur: Deus qui hanc sanctissimam noctem et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 72

 

 

De die pasche

 

 

Sequitur de festo pasche. Et notandum, quod cum iudei faciant xiiii luna pasca post equinoctium uernale, ecclesia transfert pasca suum usque ad dominicam sequentem, et hoc multis de causis.

 

ia

Prima est, ne uideatur iudaizare et figuris iudeorum adherere.

 

iia

Secunda est est propter manna, quod uidetur datum fuisse in die dominica, quia dicitur in xuio exodi ante medium et post medium: In die sexta collegerunt cibos duplices. | Et manna significat corpus christi. Propter hoc corpus christi recipimus in die dominica.

 

 

fol. 147rb

iiia

Tercia causa est, quia pasca debemus comedere in azimis sinceritatis, quantum ad effectum, et ueritatis, quantum ad intellectum, ia ad corinthios u circa medium. Hec autem est in nouitate uita, que datur per resurrectione christi, unde apostolus resurrexit propter iustificationem nostram, ad romanos iiii in fine. Vnde in dominica resurrectionis facimus pascha nostrum.

 

iiiia

Quarta causa est, quia, quando iudei fecerunt suum pascha, tunc non fuit crucifixus dominus. Ergo die iouis non debemus facere nec die ueneris nec sabbato, quia tunc tristes erant apostoli. Pasca autem debemus facere cum gaudio. Propterea in die dominica resurrectionis facimus.

 

ua

Quinta causa est, ut cum christo faciamus pascha. Cum enim nos triplex pasca faciamus, unum a uiciis ad uirtutes, scilicet in ramesce, exodus xii post medium, et numeri xxxiii circa principium, aliud a uirtute in uirtutem, scilicet in deserto, numeri ix circa principium, tercium de uirtute in gloriam, scilicet in galgala, id est reuolutione, iosue u circa medium, christus non fecit nisi ultimum pasca, quod fecit, quando resurrexit. Voluit autem dominus resurgere tercia die, quia ipse est catulus leonis, ut habetur in penultimo geneseos, scilicet xlix circa principium, qui ad uocem patris resuscitatur tercia die, et quia tota trinitas resuscitauit iesum.

 

 

In nocturnali officio est inuitatorium: Alleluia surrexit dominus uere et cetera, in quibusdam ecclesiis, in aliis pro inuitatorio cantatur triplex alleluia. Inuitari enim indigemus, quia, ut dicit Ieremias, trenis i circa principium: Vie syon lugent eo, quod non sit, qui ueniat ad solempnitatem. In quibusdam ecclesiis non cantatur ymnus, quia in octaua resurrectionis per uicos celestis ierusalem cantabitur alleluia, tobia x circa finem, unde non alius ymnus cantatur. In aliis uero cantatur ea ratione, qua et graduale in missa. Adhuc enim oportet nos laborare in primo et secundo pasca, scilicet in albis, octaua scilicet die. Dicuntur tantum tres antiphone, tres psalmi, tria responsoria per totum tempus resurrectionis, et hoc, quia tercia die resurrexit, et alia ratione, quia sodor nostra paruula est, et ubera non habet, cantici uiiio post medium. Baptizatis enim de nouo non est imponendus magnus labor.

 

 

Legitur euangelio de marco, xui in principio, quia marcus figuram habet leonis, et propter ordinem euangeliorum sabbato legitur de mattheo, in dominica de marco, in die lune de luca, in die martis de iohanne.

 

De tonis

De tonis breuiter dicimus, quod si cantus pertinens ad resurrectionem est primi toni, hoc est, quia prima die resurrexit christus, si secundi, propter duplicem stolam, si tercii propter trinitatem resuscitantem, si quarti, propter quatuor dotes, si quinti, propter reparationem u sensuum, si sexti, propter perfectionem, si septimi, propter requiem, si octaui, propter ipsam resurrectionem.

 

Versus

In quibusdam ecclesiis representatur factum mulierum, quia segnius irritant animum de missa per aures quam que sunt oculis subiecta fidelibus, modeste tamen, ne uideatur | ecclesia ystrionum gesticulationibus consentire.

 

 

fol. 147va

 

 

 

 

C. Quid capitulum

In horis non dicitur ymnus, sicut dictum est. In prima non dicitur, quicumque uult, quia in uiiia resurgentium non erit fides, nec fiunt postulationes, petitiones et huiusmodi, quia in illo die non me rogabitis quicquam, ut habetur in iohanne xui post medium. In tercia et aliis horis non dicitur capitulum, quia capitulum est breuis lectio continens spiritualem sententiam ad recreationem eorum, qui fastidiunt psalmodiam. Sed in octaua resurgentium nullum erit fastidium uel tedium, unde non est ibi responsorium, quod respondet capitulo.

 

 

De officio misse patet, quod totum est de resurrectione, et quia in resurrectione dominus terribilis apparebit malis et blandus iustis, sicut significatum est in uultu et uestibus angeli, qui aparuit mulieribus, mattheus xxuiii circa principium. Propter hoc cantat ecclesia in offertorio: Terra tremuit et cetera. Et quia post missam populus debet communicare, propter hoc cantat ecclesia in postcommunione: Pascha nostrum immoltatus est christus et cetera.

 

 

Sex sequentes dies sunt de resurrectione, unde sunt quasi una dominica resurrectionis, unde in matutinis cantantur psalmi dominicales per ordinem, exceptis longis, scilicet: Confitebor diligam et cetera, deus deus meus, et leguntur euangelia de apparitionibus domini, quibus probatur resurrectio domini.

 

 

Notandum, quod in die pasce fiunt coree in sero a clericis ad representandum choros, quos ducebat maria soror aaron cum mulieribus, ut exodus xu circa finem. Illi autem, qui surgunt ad matutinas, qui balneantur, significant egiptios, qui submersi sunt in mari rubro, exodus xiiii post medium, unde solum delicati uel, qui cum meretricibus iacent, debent in aqua proici.

 

 

Tractatus III, Caput 73

 

 

De secunda feria

 

 

In secunda feria in introitu misse cantatur: Introduxit nos dominus in terram fluentem et cetera, et est sumptum de ui deuteronomii circa principium, et xxxi circa medium, quia in resurrectione christi ipse christus fuit introductus in terram promissionis in re, nos uero in spe.

 

 

Et quia in euangelio dicitur: Nonne cor nostrum ardens erat et cetera, lucas xxiiii post medium, propter hoc statio fit ad sanctum petrum, qui ardentior fuit ceteris. In illis autem diebus in uespertino officio fit processio ad fontes, in quo representatur factum marie sororis moysi, que cum ceteris mulieribus post transitum maris rubri, in quo significatur baptismus, cum tympanis et choris cantabat dicens: Cantemus domino et cetera, exodus xu circa finem, et cantatur iste psalmus: Laudate pueri dominum, psalmus cxiius. In quibusdam ecclesiis propter baptizatos, et iste similiter: In exitu israel de egipto, psalmus cxiii. Per baptismus enim eximus de tenebris peccatorum.

 

 

Tractatus III, Caput 74

 

 

De tercia feria

 

 

In tercia autem feria ostenditur nobis, per quid habemus terram fluentem lacte et melle, uidelicet per celestem sapientiam. Vnde introitus: Aqua sapientie et cetera, de xu ecclesiastici circa principium, et epistola de testimonio resurrectionis de xiii actorum ante medium: Surgens paulus et cetera, euangelio de apparitione domini: Stetit dodminus in medio discipulorum, et est de fine luce xxiiii circa finem. Et quia paulus excellens fuit | in sapientia celesti, propter hoc illa die fit statio ad sanctum paulum.

 

 

 

 

 

 

fol. 147vb

 

Tractatus III, Caput 75

 

 

De iiiia feria

 

 

In quarta feria inuitamus ad intrandum in terram promissionis, unde introitus: Venite benedicti et cetera, mattheus xxu circa finem. Et quia intramus magis ac magis per penitentiam, propter hoc in epistola, que sumpta est de tercio actorum circa medium, dicitur: Penitemini igitur et conuertimini, ut deleantur peccata nostra. Euangelio est de fine iohannis xxi in principium: Manifestauit se iesus discipulis suis ad mare tiberianis. Et quia ibi est mentio de pisce posito super prunas, fit statio illa die ad sanctum laurentium, qui fuit piscis assus.

 

 

Tractatus III, Caput 76

 

 

De ua feria

 

 

Quinta feria est de conuersione gentium, unde intoitus: Victricem manum tuam et cetera, sapientie xi circa principium capituli, et epistola uiiio actorum post medium, de conuersione eunuchi, per quem significatur populus gentium, sicut per uxorem moysi ethiopissam, numeri xii circa medium. Euangelium de xx iohannis ante medium: Maria stabat et cetera. Et quia ibi dicitur: Vade ad fratres meos et cetera, fit statio illa die ad apostolos.

 

 

Tractatus III, Caput 77

 

 

De uia feria

 

 

Sexta feria est de baptismo, unde introitus: Eduxit eos dominus in spe alleluia et inimicos eorum operuit mare, de xii exodi in fine et xu circa principium. Significat enim mare baptismum. In epistola: Christus semel pro peccatis, sumpta de prima canonica petri capitulo iii circa finem, fit mentio de baptismo. Alleluia: Angelus domini et cetera, et habet duplicem uersum, sicut in die pasce, unum propter resurrectionem christi in corpore, alium propter resurrectionem baptizatorum in anima. Euangelium de fine matthei xxuiii in fine: Vndecim discipuli et cetera, ubi habetur de institutione baptismi.

 

 

Tractatus III, Caput 78

 

 

De sabbato

 

 

In sabbato similiter habetur de baptismo, unde introitus: Eduxit dominus populum suum et cetera, de psalmo ciiii circa finem Confitemini domino et Inuocate. Et ne hoc tantum intelligeretur de populo iudeorum, dicitur in epistola, que est de prima canonica petri: Deponentes omnem maliciam et cetera, i circa finem et ii circa principium. Omnis, qui credit in eum, non confundetur. Ab hoc sabbato usque ad octauas pentecostes non cantatur graduale, duplici ratione:

 

ia

Prima est quia in hoc sabbato est finis lxxme et ita finis laboris, qui significatur per graduale, et sequitur duplex alleluia propter duplicem stolam.

 

iia

Secunda est, quia in isto sabbato deponebant baptizati crismale, que depositio significat depositionem sollicitationis, qua prius solliciti erant seruare innocentiam baptismalem. In octaua enim resurgentium nulla erit sollicitudo.

 

 

Sequitur euangelium de fine iohannis xx circa principium de duobus discipulis currentibus ad monumentum, in figura duorum populorum.

 

 

In sabbato post pascha fit statio ad sanctum iohannem baptistam lateranensem ad significandum, quod illi, qui baptizati sunt in sabbato pasce, circumcisi debent esse spiritualiter ab omni inquinamento carnis et spiritus, iia ad corinthios uii circa principium. Et propter hoc octaua die a baptismo ueniunt ad baptistam. | octaua enim die fiebat circumcisio.

 

 

 

 

 

fol. 148ra

 

Tractatus III, Caput 79

 

 

De dominica in octauis pasche

 

 

In dominica sequenti fiunt octaue in quibusdam ecclesiis, propter uenerationem sollempnitatis pasche, uel propter octauam generalis resurrectionis et cantatur in matutinis et in missa idem officium, quod et in pascha. Vnde cantatur graduale, quia per laborem peruenitur ad octauam resurrectionis, in aliis ecclesiis non fit octaua, unde aliud officium sit quam in pascha, et propter de nouo conuersos per penitentiam quadragesimale, et nouiter baptizatos, et propter ipsos apostolos, qui tunc rudes erant, legitur apocalipsis, in quo habetur de fide, scilicet de septem sigillis. Leguntur etiam actus apostolorum, in quibus probatur fides resurrectiones. Leguntur etiam epistole canonice, et fiunt responsoria de psalmis, quia supra fidem fundantur bona opera.

 

 

In prima ergo dominica post pascha, propter incipientes cantatur in officio misse: Quasi modo geniti et cetera, de ia petri i circa finem. Et epistola est de fide: Omne quod natum est, ex deo uincit mundum et cetera, ia iohannes u circa principium, in qua habetur de testimoniis fidei nostre, ubi dicitur: Tres sunt, qui testimonium dant: Spiritus, aqua et sanguis. Quia enim cum clamore ualido emisit spiritum, mattheus xxuii post medium. Hoc fuit testimonium, quod ipse esset deus. Similiter aqua et sanguis, que fluxerunt de latere eius iam mortui, iohannes xix in fine, fuerunt testimonium sue diuinitatis. Similiter euangelium est de probatione resurrectionis: Cum esset sero die illo et cetera, iohannes xx post medium.

 

 

Tractatus III, Caput 80

 

 

De iia dominica post octauas pasche

 

 

Et quia resurrectio christi et baptismus et fides non solum de malis facit bonos, sed etiam de imperfectis, propter hoc in secunda dominica cantatur: Misericordia domini plena est terra, de psalmo xxxii Exultate. Et epistola similiter ad perfectos pertinet: Christus passus est pro nobis uobis relinquens exemplum, ia petri circa finem, et maxime ad prelatos, unde in fine epistole: Conuersi estis nunc ad pastorem et episcopum animarum uestrarum. Euangelium similiter de prelatis perfectis et malis prelatis: Ego sum pastor bonus et cetera, iohannes x ante medium. Et quia tunc cantatur de prelatis, propter hoc romana ecclesia tunc solet facere concilia sua et synodos suos ad instruendos prelatos.

 

 

Tractatus III, Caput 81

 

 

De tercia dominica post octauas pasche

 

 

Tercia dominica monentur fideles ad cantandum et iubilandum de eis, que facta sunt in resurrectione, unde introitus: Iubilate deo omnis terra, psalmus lxu. Et quia soli deo iubilandum est, cantatur unum alleluia. Sequitur psalmum: Dicite nomini eius. Et quia operatio ex una radice est, scilicet caritate, propter hoc sequitur unum alleluia. Sequitur: Date gloriam laudi eius. Et quia potenter et sapienter operatus est dominus in resurrectione, ideo sequitur triplex alleuia. Sed quia iubilus luxuriat in presumptione, nisi reprimatur per timorem, ideo sequitur uersus: Dicite deo quantum terribilia sunt opera. Et quia gustato spiritu desipere debet omnis caro, propter hoc post iubilum monet beatus pe|trus in epistola ia petri ii ante medium: Abstinere a carnalibus desideriis et cetera. In euangelio habetur de causa iubili, scilicet de resurrectione: Modicus etiam non uidetis me, et iterum modicum, et uidebitis me, iohannes xui circa medium.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fol. 148rb

 

 

Tractatus III, Caput 82

 

 

De iiiia dominica post octauas pasche

 

 

In quarta dominica monentur omnes fideles ad cantandum propter conuersionem gentium. Vnde introitus: Cantate domino canticum nouum et cetera, psalmus xcuiius. Quia quarta dominica appropinquat ascensioni, propter hoc in euangelio habetur de alia cantica cantici, scilicet de ascensione et spiritus sancti missione, iohannes xui circa principium, unde in euangelio: Vado ad eum qui me misit et cetera. Et quod sequitur: Cum uenerit ille arguet mundum de peccato et cetera, sic intelligitur: De peccato, quod habent, de iusticia, quam non habent, de iudicio, quod non timent. Sequitur: Cum uenerit ille spiritus ueritatis docebit uos omnem ueritatem. Huic concordat epistola, iacobus i circa medium: Omnem datum optimum et omne donum perfectum desursum est et cetera. Vbi dicitur: Sit omnis homo uelox ad adiuendum, tardus ad loquendum. Expectans, quid ei dicat spiritus sanctus, hoc enim non debet loqui a seipso, sicut nec spiritus sanctus loquitur a seipso, ut habetur in euangelio.

 

 

Tractatus III, Caput 83

 

 

De ua dominica post octauas pasche

 

 

In quinta dominica monentur predicatores annuntiare uocem exultationis ita, quod audiatur. Vnde introitus: Vocem exultationis et cetera. Et quia illa dominica propinqua est rogationibus, docemur petere in oratione rectam cogitationem et rectam operationem. Vnde: Deus, a quo bona cuncta procedunt et cetera. Euangelium similiter est de petitione: Amen amen dico uobis: Si petieritis patrem in nomine meo et cetera, iohannes xui circa finem. Et docemur ibi, quid petere debeamus, scilicet ut gaudium nostrum sit plenum. Hoc autem est petere eterna bona. In epistola monemur ad faciendum uerbum, iacobus i circa finem: Estote factores uerbi et non auditores tantum et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 84

 

 

De rogationibus

 

 

In tribus diebus ante ascensionem fiunt rogationes, que dicuntur letania minor respectu maioris letanie, que fit in festo sancti marci, que dicitur maior, quia instituta est a maiore, scilicet a papa gregorius, pro peste inguinaria, qua percutiebantur romani. Hec autem dicitur minor, quia instituta a minore, scilicet a beato mamerto uiennensi archiepsicopo.

 

 

fiunt autem prope ascensionem duabus de causis. Prima est, quia christus ascensurus dixit: Petite. Secunda est, quia ecclesia, que est ascensura post christum, per ieiunia consumat carnalitatem suam et leuiget se ad facilius ascendendum. Instituit autem beatus mamertus has rogationes, quia non solum in campis, sed etiam in ciuitatibus lupi interficiebant homines, unde ecclesia facit processiones exiens ad campos precedente cruce, ut exterreatur diabolus, et cum reliquiis sanctorum et pro fructibus orat terre, unde sustentandus est populus.

 

 

Et post processionem cantatur missa, cuius introitus: Exaudiuit de templo et cetera, de psalmo xuii Diligam. Quia per exauditiones preteritas conuicit ecclesia nostra se exaudiendam et quia de facili non exaudiuntur nisi | mundi a peccatis, propter hoc sequitur in epistola: Confitemini alterutrum peccata nostra et cetera, de uo iacobi circa finem. Et sequitur alleluia de confessione laudis: Confitemini domino quoniam bonus, psalmus cuus et uius.

 

 

 

fol. 148vb

 

Sed queritur, quare cantetur alleluia, cum in aliis ieiuniis non cantetur.

 

 

Et solutio ad hoc est, quod in ieiunio meroris, quod fit spiritualiter propter delenda peccata, non cantatur alleluia, sed in ieiunio exultationis cantatur, ut in septimana pentecostes et in rogationibus, que non fiunt spiritualiter ad delenda peccata, sed ut ermoueantur pestes ab ecclesia dei.

 

 

Queritur postea, quare tantum unicum alleluia cantatur, cum in precedentibus duplex. Ad hoc dicimus, quod hoc fit, quia tunc est terminus officii paschalis.

 

 

Sequitur euangelium de xi luce circa principium, de perseuerantia petitionis: Quis uestrum habebit amicum et cetera. Idem officium fit in secunda die.

 

 

Tractatus III, Caput 85

 

 

De uigilia ascensionis

 

 

In uigilia ascensionis est introitus misse: Omnes gentes plaudite, psalmus xlui. Ieiunium enim debet habere duas alas, orationem et elemisinam. Et propter elemosinam dicitur: Plaudite manibus. Idem dicitur in alleluia. Epistola sumitur de iiiio actuum circa finem: Multitudinis credentium erat cor unum et anima una et cetera.

 

 

Sed queri potest, cum istud factum sit post accensionem, quare legatur in uigilia ascensionis.

 

 

Ad hoc dicimus, quod hoc fit propter duas causas. Prima est, ut concordet epistola cum euangelio. Est enim euangelium de xuiio iohannis circa principium de oratione domini: Subleuatis oculis et cetera, in qua oratione orauit pro se et pro discipulis. Et propter hoc tunc fiunt rogationes. Orauit autem pro discipulis dicens: Vt ipsi in nobis unum sint.

 

 

Secunda est, quia non dat bene elemosinam, nisi qui reputat omnia esse communia. Hoc enim facit caritas. Vnde in epistola dicitur: Erant illis omnia communia. Et notandum, quod in duobus diebus precedentibus draco precedit ore aperto et cauda tumida ad significandum dominium diaboli in duobus temporibus. In tercio sequitur ore clauso ad significandum, quod in hoc tempore amisit potestatem suam.

 

 

Tractatus III, Caput 86

 

 

De festo ascensionis

 

 

In die ascensionis fit processio sollempnis. Sunt enim tres precessiones sollempnes. Prima in festo purificationis, lucas ii circa medium, quia tunc symeon et anna obuiauerunt domino. Secunda in ramis palmarum, quia tunc pueri obuiauerunt domino, matheus xxi circa principium. Tercia in ascensione, quia discipuli exierunt cum domino in bethaniam et inde ascendit dominus in celum, lucas xxiiii in fine.

 

 

Post processionem cantatur missa, cuius introitus: Viri galilei et cetera, actibus i circa medium, quia in fine ascensionis dixerunt angeli hec uerba ad apostolos. Sequitur epistola: Primum quidem sermonem et cetera, actus i in principio, in qua habetur de ascensione. Sequitur duplex alleluia, quia christus ascendit cum duplici stola et nos similiter cum duplici ascendimus. Et est unum alleluia: Ascendit deus in iubilatione, quod planum est, et dominus in uoce tube, de psalmo xlui Omnes gentes. Sed cantus, tube scilicet, in uoce angelorum, qui dixerunt, actibus i circa medium: Sic ueniet, quemadmodum | uidistis eum et cetera, et que fuit uox tubalis monens nos ad preperandum nos ad aduentum sponsi. Sequitur euangelium de fine marci: Recumbentibus xi discipulis et cetera, marcus xui circa finem, ubi ostenditur rugitus leonis, cum dicitur: Exprobrauit et cetera. Et in fine habetur de ascensione.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fol. 148vb

 

Tractatus III, Caput 87

 

 

De dominica post ascensionem

 

 

In sequenti dominica ostenditur suspensio et deuotio in introitu misse: Exaudi domine uocem meam qua clamaui ad te, de psalmo xxui Dominus illuminatio. Alleluia: Tibi dixit cor meum quesiui uultum tuum domine requiram et cetera, de eodem psalmo. Epistola de iiiio prime canonice petri: Estote prudentes et cetera, ia petri iiii ante medium, in qua monemur, quod bene utamur talentis nobis commissis, quamdiu sponsus abest et cetera, unde: Vnusquisque sicut accepit gratiam in alterutrum illam administrantes. Sequitur duplex alleluia, quorum unum est: Dominus in syna in sancto ascendens et cetera. Sed uidetur hoc falsum, quia non ascendit de syna sed de monte oliueti. Sed hoc dicitur propter interpretationem. Syna enim interpretatur mandatum et dominus ascendit in mandato sancto, scilicet in hoc: Predicate euangelium omni creature, ut habetur in fine marci, xui circa finem. Sequitur euangelium de promissione spiritus sancti, iohannes xu in fine et xui in principio: Cum uenerit paraclitus, quem ego mittam et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 88

 

 

De uigilia pentecostes

 

 

In uigilia pentecostes consecratur baptisma sicut in sabbato pasce; et hoc propter festum spiritus sancti, qui datur in baptismo. Vnde leguntur iiiior lectiones. Prima est de genesis xxii in principio: Temptauit deus abraham et cetera. Secunda est de xxxi deuteronomii circa finem: Scripsit moyses canticum et cetera. Tercia est de ysaie iiii in principio: Apprehendent uii mulieres uirum unum et cetera. Quarta est de baruch iii circa principium: Audi israel mandata uite et cetera. Itur etiam ad fontes sicut in sabbato pasce.

 

 

Postea cantatur missa sine introitu, quia adhuc expectatur spiritus sanctus, qui est capud nostrum. Sequitur epistola de actibus xix in principio: factum est cum apollo esset corinthi et cetera, in qua habetur de baptismo et de spiritu sancto. Sequitur alleluia et postea tractus, quia post baptismum multi labores restant. Sequitur euangelium de promissione spiritus sancti, iohannes xiiii ante medium: Si diligitis me, mandata mea seruate et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 89

 

 

De festo pentecostes

 

 

In crastino celebratur festum de aduentu spiritus sancti in apostolos. Vnde introitus de sapientie i ante medium: Spiritus domini repleuit orbem terrarum, id est ecclesiam que dicitur orbis terrarum, quia extra eam nichil uiuit spiritualiter. Epistola de actibus ii in principio: Dum complerentur dies pentecostes et cetera. Celebrat autem ecclesia pentecostem lmo die a pascha propter hoc, quia, sicut in ueteri lege lmo die a pascha data fuit lex, leuiticus xxiii ante medium, numeri xxuiii circa finem: Dies etiam primitiatum et cetera, exodus xix circa finem, ita lma die a pasca nostro celebramus festum spiritus sancti, per quem scribitur lex noua in uisceribus nostris. Item propter hoc, quia in lege lmus annus erat iubileus, ut leuiticus xxu circa principium. lmus autem numerus surgit ex septenario in se ducto addita unitate, quia per unitatem, que est deus, dantur nobis uii dona spiritus sanctus, et sic fit remissio peccatorum, unde lmo die fit festum pentecostes et xlmo die festum ascensionis, quia per penitantiam appropinquamus regno | celorum et sic ascendimus.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fol. 149ra

Questio

Sed obicitur: In ueteri testamento lma die ab immolatione agni data fuit lex. Ergo lma ab immolatione ueri agni debemus celebrare pentecosten. Ergo in uta feria, non in die dominica.

 

Solutio

Et solutio est ad hoc, quod non est computandum ab immolatione agni sed ab altero die sabbati, ut habetur in xxiiio leuitici ante medium, Numeri xxuiii circa finem, et sic lmus dies est dies dominica, unde in die dominica semper facimus pentecosten; similiter et iudei.

 

Questio

Sed iterum queritur, cum pentecostes in lege non esset festum ebdomadale, quare est apud nos ebdomadale.

 

Solutio

Et solutio est ad hoc, quod propter uii dona spiritus sancti septem officia facimus a sabbato in sabbatum. Vnde una dies caret proprio officio. Datus est autem spiritus sanctus in igne, actus ii circa principium, quia inflammat nos ad amorem dei, datus in linguis, quia ipse dat genera linguarum et ipse est lingua, quare locutus est uerbum dei in utero beate uirginis et loquitur ipsum inuisibiliter in cordibus nostris.

 

 

Post epistolam sequitur duplex alleluia, quia per spiritum datur duplex stola. Euangelium est de promissione spiritus sancti: Si quis diligit me et cetera, iohannes xiiii circa medium.

 

 

Tractatus III, Caput 90

 

 

De iia feria

 

 

In secunda feria ostenditur effectus spiritus sancti. Vnde introitus: Cibauit eos ex adipe frumenti, id est ex spirituali intelligentia legis, de lxxx psalmo Exultate. Epistola de xo actuum circa finem: Aperiens petrus et cetera, in qua dicitur, quod in nationes effusa est gratia spiritus sancti. Et propter hoc sequitur euangelium de iiio iohannis circa medium: Sic deus dilexit mundum, ubi dicitur, ut omnis, qui credit, siue iudeus siue gentilis, non pereat et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 91

 

 

De tercia feria

 

 

In tercia feria ostenditur, quod per ministros ecclesie datur spiritus sanctus. Vnde in persona eorum dicitur in introitu: Accipite iocunditatem et cetera. Epistola de spiritu sancto: Cum audissent apostoli, qui erant ierosolimis et cetera, actibus uiii ante medium. Euangelium de x iohannis in principio: Qui non intrat per hostium et cetera. Ministri enim pastores sunt et hostiarii, per quos intratur in ecclesiam.

 

 

Tractatus III, Caput 92

 

 

De iiiia feria

 

 

In quarta feria celebrantur ieiunia exultationis, ut reddantur primicie estatis; et bene in septimana spiritus sancti, quia bene ieiunat, qui habet spiritum sanctum. Et est introitus misse: Deus dum egredieris et cetera. Egressus enim deus de inuisibilitate ad uisibilitatem, cum factus est homo. Similiter egressus est, cum spiritus sanctus datur usibiliter. Ante epistolam legitur lectio de principio libri sapientie i circa principium, in qua dicitur: Spiritus domini repleuit orbem terrarum et cetera. Epistola de secundo actuum circa principium: Stans petrus cum xi et cetera, ubi dicitur: Non enim sicut uos estimatis hii ebrii sunt, cum sit hora diei tercia. Per quod patet, quod ieiunis et sobriis datur spiritus sanctus. Tamen in quibusdam ecclesiis hec epistola legitur pro lectione, et epistola est de uo actuum ante medium: In diebus illis per manus apostolorum fiebant signa et cetera. Sequitur alleluia. In ieiunio enim exultationis cantatur alleluia, in aliis non. Sequitur euangelium de uio iohannis post medium: Nemo potest uenire ad me nisi pater, qui misit me et cetera, ubi dicitur: Erunt omnes docibiles dei. Quod fit per spiritum sanctum, qui docet omnem ueritatem, et est sumptum de liiiio ysaie circa finem, ubi dicitur: Ponam uniuersos |filios tuos doctos a domino.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fol. 149rb

 

Tractatus III, Caput 93

 

 

De ua feria

 

 

Quinta feria in multis ecclesiis non habet proprium introitum, sed cantatur introitus dominice: Spiritus domini et cetera, sapientie i ante medium, quia ille, qui ascendit quinta feria, dedit spiritum die dominica. Tamen quedam ecclesie cantant introitum, qui cantatur in sexta feria, scilicet: Repleatur os meum laude, de psalmo lxx In te domine speraui. Et est epistola de uiiio actuum circa principium: Philippus descendens et cetera, in qua habetur de miraculis, que sine dubio fiunt per spiritum sanctum. Euangelium concordat epistole, de ixo luce in principio: Conuocatis autem iesus xii discipulis et cetera, in quo dicitur de potestate faciendi miracula.

 

 

Tractatus III, Caput 94

 

 

De uia feria

 

 

In sexta feria introitus est: Repleatur os meum laude et cetera, de psalmo lxx In te domine speraui, ut dictum est. Epistola de ii actuum circa medium: Viri israelite audite uerba hec, ubi habetur de resurrectione domini, que fit per spiritum sanctum. Euangelium de uo luce circa medium: factum est in una dierum et cetera, ubi habetur de curatione paralitici, quia per spiritum sanctum remittituntur peccata et curantur paralitici spirituales.

 

 

Tractatus III, Caput 95

 

 

De sabbato

 

 

In sabbato est introitus: Caritas dei diffusa est et cetera, ad romanos u circa principium. Competit autem spiritui sancto, per quem datur caritas. Competit etiam ordinandis, quia in ordinibus datur spiritus sanctus. Leguntur autem tunc uque lectiones, quarum prima est de ioele iii in principio: Effundam de spiritu meo et cetera. Secunda est de leuitico xxiiii circa principium: Locutus est dominus ad moysen dicens: Loquere filiis israel et dices ad eos: Cum ingressi fueritis terram, quam ego dabo uobis et cetera. Tercia est deuternomii xxui in principio: In diebus illis dixit moyses filiis israel: Cum intraueris terram, quam dominus deus tuus et cetera. Quarta est leuitici xxui circa principium: In diebus illis dixit dominus ad moysen: Si in preceptis meis ambulaueritis et cetera. Quinta est de iiio danielis circa medium: Angelus domini descendit et cetera.

 

 

Epistola de xiiio actuum circa finem: Conuenit uniuersa ciuitas audire uerbum domini et cetera, et est de diffusione caritatis. Dicitur enim ibi: Quia indignos uos esse iudicatis uite eterne, ecce conuertimur ad gentes et cetera. Et euangelium concordat epistole. Est enim de iiiio luce circa finem: Surgens iesus de synagoga et cetera, ubi habetur de curatione socrus petri, mistice de curatione synagoge. In fine dicit dominus: Aliis ciuitatibus oportet me euangelizare regnum dei, per quas ciuitates significatur gentilis populus. Leguntur autem lectiones quatuor ante lectionem danielis sicut in aliis sabbatis, in quibus fiunt ordines, ut dictum est.

 

 

Tractatus III, Caput 96

 

 

De festo trinitatis

 

 

Post festa de tribus personis, sigillatim: festum enim natiuitatis domini attribuitur patri, quia tunc apparuit benignitas et largitas in missione filii, festum resurrectionis et ascensionis filio, festum pentecostes spiritui sancto, sequitur festum de trinitate multis de causis.

 

ia

Prima est, ut ostendat ecclesia patrem et filium et spiritum sanctum esse unum deum. Propter hoc celebrat ecclesia unum festum de trinitate.

 

iia

Secunda est, quia baptismus | fit in inuocatione trinitatis, de quo prius habebatur.

fol. 149va

iiia

Tercia est, ut ecclesia toto uisu laudet trinitatem, ad cuius ymaginem facta est. Vnde in antiphonis matutinarum laudum preponitur uersiculus, quia ecclesia tota se debet uertere ad laudem trinitatis. Similiter in antiphonis nocturnalibus beate uirginis preponitur uersiculus, quia ipsa tota uertit se ad laudem dei. Similiter et in antiphonis nocturnalibus beati laurentii et beati pauli. Passio enim beati laurentii de nocte fuit; unde ipse dicit: Mea nox obscurum non habet et cetera. In laudibus enim non sunt uersiculi, quia ante mane mortuus fuit. Sed beatus paulus habet uersiculos et in nocturnis et in laudibus, quia ipse et die et nocte laborauit.

 

 

Festum ergo trinitatis de laude et benedictione trinitatis. Vnde introitus: Benedicta sit sancta trinitas et cetera. Graduale: Benedictus et cetera. Alleluia: Benedicamus et cetera. Totum sumptum est de daniele iii post medium. Epistola in multis ecclesiis de iiiio apocalipsis in principio: Vidi hostium apertum in celo. Ibi enim fit mentio de baptismo, cum dicitur: Et in conspectu sedis tanquam mare uitreum simile cristallo. Per mare uitreum significatur baptismus. Euangelium de iiio iohannis in principio: Erat homo ex phariseis et cetera, quia ibi fit mentio de baptismo, qui fit in inuocatione trinitatis. Tamen in quibusdam ecclesiis legitur epistola de fine secunde ad corinthios capitulo ultimo circa finem: Gratia domini nostri et cetera, quia ibi fit mentio de personis. Et euangelium: In principio erat uerbum et cetera, iohannes i in principio.

 

 

Tractatus III, Caput 97

 

 

De prima dominica post trinitatem

 

 

In prima dominica post festum de trinitate legitur libri regum, quia, postquam digni sumus diuinis numeris, qui in libro iiiio, silicet in libro numerorum habentur, et nouitatem uite habemus, que in deuteronomio, et sub saluatore sumus et sub prelatis, qui in libris iosue et iudicum, sine acceptione personarum, quod notatur per ruth, que fuit moabitis, tamen receptis in ecclesia, restant nobis bella contra hostes spirituales ad defenfendum regnum nostrum. Et proponitur nobis in exemplum humilitas dauid et iocunditas spiritualis. Per hoc enim uincemus.

 

 

Vnde introitus misse de psalmo xii Vsquequo: Domine in misericordia tua speraui, ecce humilitas, exultauit cor meum, ecce iocunditas.

 

 

Similiter graduale de humilitate est, de psalmo xl Beatus qui intelligit: Ego dixi domine miserere mei.

 

 

Epistola de iiiio prime canonice Iohannis post medium: Deus caritas est et cetera, in qua ostenditur, quid debeamus diligere, scilicet deum et proximum.

 

 

In euangelio luce xui circa medium de diuite epulone et lazaro ostenditur, quid non debemus diligere. Patet ergo, quod hec prima dominica de caritate est, per quam pugnamus et defendimus regnum nostrum.

 

 

Tractatus III, Caput 98

 

 

De iia dominica post pentecosten

 

 

Sed quia dilatatur et crescit caritas et melius nos pugnare facit uisis gaudiis eternis, propter hoc in secunde dominica ostenditur nobis gaudia eterna. Vnde legitur euangelium de xiiiio luce circa medium, scilicet de cena magna, que significat eternam refectionem, qua considerata dilatatur caritas.

 

 

Vnde | introitus: Factus est dominus protector meus et eduxit me in latitudinem, in psalmo xuii Diligam circa medium. Epistola de iiio prime canonice iohannis circa medium: Nolite mirari et cetera, et est de dilectione; et concordat cum euangelio, in quo significantur quidam, qui uerbo tantum diligunt deum, sicut illi, qui dicunt: Rogo te habe me excusatum. Propter hoc in fine epistole dicitur: filioli mei non diligamus uerbo neque lingua, sed opere et ueritate.

fol. 149vb

 

Vnde sequitur graduale: Ad dominum cum tribularer et cetera, de psalmo cxix. Et uersus: Domine libera animam meam a labiis iniquis et a lingua dolosa.

 

 

Tractatus III, Caput 99

 

 

De tercia dominica post pentecosten

 

 

Tercia causa, que facit nos pugnare et que accendit nos ad amorem dei, est consideratio benignitatis, quam exhibuit nobis in humilitatione et incarnatione filii sui. Et propter hoc in tercia dominica legitur euangelium de xu luce circa principium de ooue perdita et inuenta et de dragma. Et quia in secunda dominica uidit ecclesia, quod ad cenam magnam non intrant nisi pauperes debiles et cetera, propter hoc in tercia dominica humiliat se, ut possit intrare.

 

 

Vnde introitus: Respice in me et misere mei domine quoniam unicus et pauper sum ego, de psalmo xxiiii Ad te domine leuaui animam meam.

 

 

Similiter epistola de humilitate de u canonice prime petri circa medium: Humiliamini sub potenti et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 100

 

 

De quarta dominica post pentecosten

 

 

Quarta causa per quam pugnamus et peruenimus ad cenam eternam, sunt opere misericordie. Vnde in quarta dominica legitur euangelium de uio luce post medium: Estote misericordes et cetera. Sed quia discrete facienda sunt opera misericordie, unde ecclesiascici xii in principio: Si bene feceris, scito cui bene feceris, propter hoc dicitur in introitu: Dominus illuminatio mea et cetera, psalmus xxuius.

 

 

Epistola est de uiiio ad romanos circa medium: Non sunt condigne passiones et cetera, in qua ostenditur nobis futura gloria, quam acquirimus per opera misericordie, licet non sint condigna.

 

 

Tractatus III, Caput 101

 

 

De ua dominica post pentecosten

 

 

Quinta causa, per quam se regit ecclesia, est unanimitas et pax. Sed quia multi rumpunt istam unitatem et pacem, propter hoc in quinta dominica orat ecclesia, ne derelinquatur.

 

 

Vnde introitus: Exaudi domine uocem meam et cetera, de psalmo xxui Dominus illuminatio. In oratione petit pacem: Da nobis domine quesimus, ut et mundi cursus pacifice et cetera.

 

 

Epistola de iiio prime canonice petri ante medium monet nos ad unanimitatem: Omnes unanimes in oratione estote. Et est euangelium de uo luce in principio: Cum turbe irruerent et cetera, ubi habetur de rumpentibus unitatem ecclesiasticam. Vnde: Rumpebatur rete et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 102

 

 

De uia dominica post pentecosten

 

 

Sexta causa est nouitas uite, que facit nos imitatores ueri salomonis christi et confirmat regnum nostrum. Hoc autem dico, quia in quibusdam ecclesiis legitur ua dominica primus liber paralipomenorum et in sexta secundus, qui est de confirmatione regni salomonis.

 

 

Vnde introitus: Dominus fortitudo plebis sue et cetera, de psalmo xxuii Ad te domine clamaui.

 

 

Epistola monet ad nouitatem uite, de uio ad romanos circa principium: Quicumque baptizati sumus et cetera. Similiter et euangelium: Nisi habundauerit iusticia | uestra et cetera, de uo mathei ante medium. Post librum regum, in quo docemur per exempla et facta, leguntur libri salomonis, qui significant doctrinam, et competenti ordine, quia prius est facere quam docere, actus i in principio. Et est talis ordo in libris theologicis: Precedunt enim libri regum et liber paralipomenorum et hesdras et thobias, iudith et hester et iob, qui sunt libri exemplares; sequntur libri salomonis et omnes prophete, qui sunt libri doctrinales; sequitur liber machabeorum, in quo docemur usque ad mortem pugnare pro fide.

 

 

fol. 150ra

 

Tractatus III, Caput 103

 

 

De uiia dominica post pentecosten

 

 

Et quia doctrina est refectio spiritualis, propter hoc in septima dominica legitur euangelium de refectione de uiiio marci circa principium: Cum turba multa esset cum iesu, non haberent quod manducarent et cetera. Et quia doctrine debemus respondere per bona opera, propter hoc dicitur in introitu: Omnes gentes plaudite manibus et cetera, psalmus xlui.

 

 

Similiter in epistola monemur ad bona opera, que habetur ad romanos ui circa finem: Humanum dico propter infirmitatem carnis uestre et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 104

 

 

De uiiia dominica post pentecosten

 

 

In octaua dominica, in qua legitur ecclesiastes fere in omnibus ecclesiis, docemur uitare uanitatem carnis et superbie ad similitudinem beate uirginis, cuius assumptionis festum appropinquat.

 

 

Vnde introitus de psalmo xluii Magnus dominus: Suscepimus deus misericordiam tuam et cetera.

 

 

Epistola de contemtu carnis: Debitores sumus non carnis et cetera, de uiiio ad romanos ante medium.

 

 

Euangelium de conceptu superbie: Attendite a falsis prophetis et cetera, de uii mathei circa medium. Offertorium de humilitate: Populum humilem et cetera, de psalmo xuii Diligam.

 

 

Tractatus III, Caput 105

 

 

De nona dominica post pentecosten

 

 

Nona dominica, in qua legitur liber sapientie, est de eleuatione cordis ad celestia, ad similitudinem beate uirginis, que tunc eleuata est. Ad hoc autem, ut eleuemur, inuocamus diuinum auxilium in introitu: Ecce deus adiuua me et dominus susceptor est, id est sursum captor, de psalmo liii Deus in nomine.

 

 

Epistola de uitatione malorum, sine qua non possumus eleuari: Non sumus concupiscentes malorum et cetera, de xo prime ad corinthios circa principium. Graduale est de eleuatione: Domine dominus noster et cetera, psalmus uiiius. Versus de eodem: Quoniam eleuata est. In euangelio docemur, ut, si per nos eleuari non possumus, faciamus nobis amicos, qui nos eleuent.

 

 

Vnde legitur euangelio de uillico de xuio luce in principio, ubi dicitur: Facite uobis amicos de mammona iniquitatis.

 

 

Tractatus III, Caput 106

 

 

De xa dominica post pentecosten

 

 

In decima dominica, in qua legitur ecclesiasticus: Omnis sapientia a domino deo est et cetera, ostenditur omne bonum esse a deo, unde ad ipsum clamandum.

 

 

Vnde introitus de psalmo liiii Exaudi deus orationem meam et ne dispexeris: Dum clamarem et cetera, ad ipsum leuanda anima, ut dicitur in offertorio: Ad te domine leuaui et cetera, psalmus xxiiii. In epistola de xiio prime ad corinthios in principio dicitur: Diuisiones gratiarum sunt idem autem spiritus et cetera. Et quia de facili donum amittitur, quod a largitore non custoditur, dicitur in graduali: Custodi me domine et cetera, de psalmo xuio Exaudi domine iustitiam meam.

 

 

Euangelium de xixo luce circa finem: Cum appropinquasset iesus ierosolimam uidens ciuitatem et cetera. In cuius fine dicitur de eiectione uendentium in | templo, qui significant illos, qui uendunt dona spiritus sancti quasi attribuentes sibi et non deo.

 

 

fol. 150rb

 

Tractatus III, Caput 107

 

 

De xia dominica post pentecosten

 

 

In undecima dominica, in qua legitur iob, agitur de humilitatem, quia fimus fortes ad patiendum et unanimes sicut iob fortis fuit et filii eius unanimes.

 

 

Vnde introitus de lxuiio psalmo Exurgat: Deus in loco sancto suo et cetera.

 

 

Epistola de humilitate de xuo prime ad corinthios in principio: Notum uobis facio euangelium et cetera, ubi dicit apostolus: Ego sum minimus apostolorum et cetera.

 

 

Euangelium similiter dehumilitate de xuiiio luce circa principium de phariseo et publicano.

 

 

Tractatus III, Caput 108

 

 

De duodecima dominica post pentecosten

 

 

Duodecima dominica est de oratione et clamat iob in persona humani generis sedentis in sterquilinio, id est in corpore mortali et fetido. In introitu: Deus in adiutorium meum intende et cetera, psalmus lxix. Vnde offertorium de effectu orationis: Precatus est moyses et cetera, de exodi xxxii ante medium.

 

 

Epistola similiter de officio orationis ministrorum noui testamenti: Fiduciam talem habemus et cetera, de iia ad corinthios iii circa principium.

 

 

Euangelium similiter de oratione prelatorum, qui orant pro peccatoribus surdis et mutis: Exiens iesus de finibus tyri et cetera, de uiio marci circa finem.

 

 

Tractatus III, Caput 109

 

 

De tercia decima dominica post pentecosten

 

 

Tercia decima dominica, in qua legitur thobias, qui significat genus humanum cecum ante aduentum filii dei, est de promissionibus. Respice domine in testamentum tuum, de psalmo lxxiii Vt quid deus, id est: Da filium, quem promisisti. Lex enim non potest saluare, ad romanos iii post medium.

 

 

Epistola de promissionibus abrahe: Abrahe dicte sunt promissiones, ad galatas iii circa medium.

 

 

Euangelium de insufficientia legis ueteris et sufficientia noue de decimo luce circa medium: Beati oculi qui uident et cetera, ubi habetur de sacerdote et leuita et samaritano.

 

 

Tractatus III, Caput 110

 

 

De xiiiia dominica post pentecosten

 

 

Quartadecima et xua sunt de continentia, de quibus legitur in iudith et hester, in quarum manum data est uictoria. Vnde clamat ecclesia contra holofernem spiritualem, qui interpretatur interficiens uitulum saginatum.

 

 

In introitu xiiiie: Protector noster aspice et cetera, de psalmo lxxxiii Quam dilecta.

 

 

Epistola de continentia: Spiritu ambulate et desiderium, de uo ad Galatas circa medium.

 

 

Euangelio de curatione lepre, que est corruptio carnis. Est enim de x leprosis de luce xuii circa medium. Offertorium de custodia de psalmo xxxiii Benedicam: Inmittit angelus et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 111

 

 

De xua dominica post pentecosten

 

 

In xua clamat ecclesia in introitu: Inclina domine et cetera, psalmus lxxxu.

 

 

Epistola de continentia: Si spiritu uiuimus et cetera, de uo ad galatas in fine et ui in principio.

 

 

Euangelium de eodem: Nemo potest duobus dominis seruire et cetera, de uio mathei circa medium.

 

Questio

Sed queritur, quare alio ordine legat ecclesia libros theologie, quam sunt ordinati in bibblia.

 

Solutio

Et solutio est, quia per exempla et doctrinam peruenitur ad consummatam patientiam, propter hoc ecclesia post exempla regum et doctrinam salomonis librum iob et postea librum thobie legit, in quo uidetur magis exemplum pacientie, quia amisit oculos de proprio corpore. Iob autem non amisit nisi exteriora. Postea iudith et hester, quia mirabilius est uictoriam dari in manu femine quam in manu uiri. Post liber | machabeorum, quia summa perfectio est mori pro fide.

 

 

 

 

 

 

fol. 150va

 

Tractatus III, Caput 112

 

 

De xuia dominica post pentecosten

 

 

In xuia, in qua legitur de machabeis, qui mundauerunt templum pollutum, agitur resuspicatione uidue. Que resuscitatio templi spiritualis est mundatio. In persona ergo uidue clamat ecclesia in introitu: Misere mei domine et cetera, de psalmo lxxxu Inclina.

 

 

In epistola monemur non deficere in tribulationibus, sicut machabei non defecerunt: Obsecro uos ne deficiatis in tribulationibus et cetera, de iiio ad ephesios post medium.

 

 

Euangelio de uiio luce circa principium: Ibat iesus in ciuitatem que uocatur naim et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 113

 

 

De xuiia dominica post pentecosten

 

 

In xuiia agitur de nuptiis eternis, pro quibus passi sunt machabei. Vnde euangelium de xiiii luce in principio: Cum intraret iesus in domum cuiusdam principis et cetera. Primo enim sanatur ydropicus, ut extincta siti carnalium uoluptatum sitiamus nuptias eternas. In fine cuius euangelii dicitur: Qui se exaltat humiliabitur et qui se humiliat exaltabitur. Hiuic iudicio alludit ecclesia in introitu: Iustus es domine et cetera, in psalmo cxuiii Beati immaculati.

 

 

In epistola, que habetur, ad ephesios iiii in principio, monemur digne ambulare ad nuptias, ad quas uocati sumus: Obsecro uos ego uinctus in domino ut digne ambuletis et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 113a

 

 

De iiiia feria

 

 

Circa hoc tempus fiunt ieiunia iiiior temporum, scilicet in tercia quarta feria septembris. In qua introitus: Exultate et cetera, psalmus lxxxus. Lectio de amos ix in fine: Ecce dies ueniunt et comprehendet arator messorem et cetera. Epistola de neemia uiii circa principium: Congregatus est omnis populus. Euangelium de ixo marci ante medium: Respondens unus de turba dixit magister: Attuli ad te filium meum.

 

 

Tractatus III, Caput 113b

 

 

De uia feria

 

 

Feria uia introitus: Letetur cor querentium dominum et cetera, de psalmo ciiii Confitemini domino et iuocate. Et uidentur hec ieiunia exultationis per introitus missarum. Epistola de xiiii osee circa principium: Conuertere israel et cetera. Euangelium de uii luce circa finem: Rogabat iesum quidam phariseus ut manducaret cum illo et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 113c

 

 

De sabbato

 

 

In sabbato ordines celebrantur et leguntur quinque lectiones.

 

ia

Prima est de xxiii leuitici post medium: Decimo die mensis septimi dies expiationum et cetera.

 

ii

Secunda de leuitici xxiii circa finem: Quinto decimo die mensis septimi quando congregaueritis omnis fructus terre et cetera.

 

iii

Tercia est de michee uii circa finem: Domine deus pasce populum tuum in uirga tua et cetera.

 

iiii

Quarta de zacharie uiii post medium: Hec dicit dominus deus exercituum: Sicut cogitaui ut affligerem uos et cetera.

 

u

Quinta est de iiio danielis circa medium: Angelus domini descendit et cetera.

 

 

Epistola de ixo ad hebreos in principio: Tabernaculum factum est primum et cetera. Euangelium est de xiii luce circa principium: Arborem fici quidam habebat plantatum in uinea sua et cetera. Sed nunc ad dominicas redeamus.

 

 

Tractatus III, Caput 114

 

 

De xuiiia dominica post pentecosten

 

 

In uiiia monentur illi, qui sunt in alto constituti ad fidelitatem. Vnde introitus: Da pacem domine sustinentibus te ut prophete tui, id est uidentes, qui presunt aliis, fideles inueniantur et cetera, ecclesiastici xxxui post medium.

 

 

In epistola agit apostolus gratias pro fidelibus: Gratias ago deo meo et cetera, de primo prime ad corinthios circa principium.

 

 

Euangelium de xxiio mathei circa finem: Magister quod est magnum mandatum in lege, ubi ostenditur infidelitas prelatorum iudeorum, cum dicitur, matheus xxiii circa principium: | Super cathedram moysi sederunt scribe et pharisei; que dicunt, facite et cetera.

 

 

fol. 150vb

 

Tractatus III, Caput 115

 

 

De xixa dominica post pentecosten

 

 

In xixa dominica eadem est intentio; unde habetur in euangelio ixo mathei in principio, in quo dicitur: Offerebant ei paraliticum iacentem in lecto. Et quia ibi dicitur: Dimittuntur tibi peccata, cantatur in introitu: Salus populi ego sum et cetera.

 

 

In epistola de iiiio ad ephesios post medium monet nos apostolus ad renouationem et ad bona opera: Renouamini spiritu mentis uestre.

 

 

Tractatus III, Caput 116

 

 

De xxa dominica post pentecosten

 

 

In xxa, in qua legitur de ezechiel xl et xli in principio, cui ostensum est templum. Legitur euangelium de nuptiis de xxiio mathei in principio. Et quia ibi humiles introducti sunt et, qui noluerunt, interfecti, cantatur in introitu: Omnia que fecisti nobis dominus in uero iudicio fecisti, daniel iii ante medium. In epistola monet nos apostolus caute ambulare ad illas nuptias: Videte quomodo caute ambuletis et cetera, de uo ad ephesios circa medium.

 

 

Tractatus III, Caput 117

 

 

De xxia dominica post pentecosten

 

 

Et quia diabolus inuidet nobis predictas nuptias, propter hoc in xxia monemur accipere contra diabolum armaturam dei. Et quia uictoria nostra in manu dei est, propter hoc cantat ecclesia: In uoluntate tua et cetera, qui sumptus est de oratione mardochei uii circa principium uel xx in principio secundum alia capitula.

 

 

In epistola de ui ad ephesios circa medium monemur accipere armaturam. Et quia multum infestamur in bello spirituali, oportet nos habere aliquod refugium; unde graduale: Domine refugium factus es nobis et cetera, psalmus lxxxixus. Et quia sepe uulneramur, oportet nos habere medicum; unde euangelium de iiiio iohannis in fine de sanatione filii reguli, et per pacientiam uincimur, proponitur nobis iob in exemplum in offertorio: Vir erat in terra nomine iob.

 

 

Tractatus III, Caput 118

 

 

de xxia dominica post pentecosten

 

 

In xxiia habetur de ueste nuptiali, scilicet de caritate, per quam non solum diligimus amicos, sed etiam conseruis dimittimus iniurias, ut deus dimittat nobis peccata nostra. Vnde legitur euangelium de xuiiio mathei post medium de rege, qui uoluit rationem ponere cum seruis suis.

 

 

Et quia uix possumus reddere rationem, propter hoc cantatur in introitu: Si iniquitates obseruaueris et cetera, de psalmo cxxix De profundis. Epistola monet nos ad perfectam caritatem: Confidimus in domino iesu et cetera, de primo ad philippenses circa principium, ubi dicitur: Oro ut caritas uestra magis ac magis habundet et cetera.

 

 

Tractatus III, Caput 119

 

 

De dominica xxiiia post pentecosten

 

 

Vicesima tercia, xxiiiia, xxua, que sunt tres ultime dominice temporis peregrinationis, sunt de conuersione iudeorum, qui in fine huius peregrinationis conuertentur, ysaias x post medium. Et quia de eodem sunt, non habent nisi unum officium in missa, quantum ad introitum et graduale et cetera.

 

 

Et est introitus: Dicit dominus ego cogito et cetera, de xxix Ieremie ante medium, in cuius fine dicitur: Reducam captiuitatem uestram de cunctis locis. Graduale de gratiarum actione ipsorum iudeorum: Liberasti nos domine et cetera, de psalmo xliii Deus auribus.

 

 

Tamen quelibet habet propriam epistolam et proprium euangelium. In xxiiia ostenditur, quod non recipiet dominus ad nuptias celestes nisi illos, qui habe|bunt ymaginem eius. Vnde euangelium de xxiio mathei circa medium, ubi dicitur: Reddite que sunt cesaris cesari et que sunt dei deo. Epistola de eadem ymagine de iiio ad philippenses circa finem: Imitatores mei estote et cetera.

 

 

fol. 151ra

 

Tractatus III, Caput 120

 

 

De dominica xxiiii post pentecosten

 

 

In xxiiiia est euangelium de conuersione iudeorum, que significatur per resuscitationem filie archisinagogi, pro qua rogauit princeps, qui significat moysen orantem pro saluationem iudeorum. Et est idem euangelium de ixo mathei circa medium. Epistola imitatur euangelium, in qua orat apostolus pro subditis: Non cessamus orantes pro uobis et cetera, de io ad colossenses circa principium.

 

 

Tractatus III, Caput 121

 

 

De dominica xxua

 

 

In xxu est epistola de promissione facta iudeis: Ecce dies ueniunt, dicit dominus et cetera, de xxiii Ieremie circa principium. Et euangelium de refectione: Cum subleuasset oculos iesus, de iohannes ui circa principium.

 

 

Tractatus IV, Caput 1

 

 

De festis sanctorum

 

 

Dicto de dominicis, dicendum est de festis sanctorum. Celebrat autem ecclesia festa sanctorum multis de causis:

 

ia

Prima est, quia ipsi celebrant festa de nobis, unde lucas xuo circa principium: Gaudium est angelis dei et cetera.

 

iia

Secunda est, quia gaudia eorum nostra sunt. Caritas enim omnia facit communia, unde in iiio prime ad corinthios circa finem: Omnia nostra sunt et cetera.

 

iiia

Tercia est, ut habeamus eos intercessores: Bersabee impetrauit salomoni filio suo regnum, iio Regum i circa medium. Bersabee interpretatur puteus sacietatis et significat ecclesiam triumphantem, que impetrat militanti regnum celeste.

 

iiiia

Quarta est ad imitationem.

 

ua

Quinta est ad spei subleuationem. Sicut enim sancti, qui puri homines fuerunt, a domino subleuati sunt, et nos possumus similiter sublimari, quia non est abreuiata manus domini, ut dicitur ysaie lix circa principium.

 

uia

Sexta est ad confusionem de peccatis nostris et ad contemptum terrenorum et amorem eternorum.

 

<uiia>

Septima, quia in ipsis honoratur deus.

 

 

Tractatus IV, Caput 2

 

 

De festis beate marie uirginis

 

 

Inter omnia festa sanctorum prima sunt festa beate uirginis. Vnde de illis primo dicendum, que sunt iiiior in quatuor temporibus anni, ut in quolibet tempore de ipsa habeamus memoriam. Duo illorum communicat cum filio, scilicet festum purificationis in hyeme, de quo superius dictum est.

 

 

Tractatus IV, Caput 3

 

 

De festo annuntiationis

 

 

Et festum annuntiationis, quod est festum de conceptione saluatoris. Vnde, quia tunc impleta sunt uaticinia prophetarum de aduentu filii dei in carnem, cantantur tunc responsoria de aduentu. Et introitus misse est de aduentu: Rorate celi de et cetera, de psalmo xlu circa principium. Cetera patent. Congruit autem hoc festum tempori, scilicet ueri, quia per incarnationem filii dei renouatus est mundus.

 

 

Tractatus IV, Caput 4

 

 

De festo sancte crucis

 

 

Tercium festum est de assumptione beate uirginis siue in corpore, siue extra corpus. Neutrum enim audet ieronimus asserere. Augustinus credendo asserit, quod assumpta fuerit in corpore. Et pium est istud credere. Si tamen non creditur, non est contra fidem. Et quia ipsa magis dilexit deum quam alia creatura uiuens in carne, propter hoc cantatur in eius assumptione de cantico canticorum. Et congruit festum tempori, scilicet estati, propter feruorem caritatis ipsius.

 

 

Et legitur epistola de xxiiii ecclesiastici circa principium: In omnibus requiem quesiui et cetera, quia ipsa in omnibus | operibus suis quesiuit deum.

 

fol. 151rb

 

Et euangelium de x luce circa finem de martha et maria, quia beata uirgo habuit utramque uitam. fuit enim martha per fecunditatem et quia lactauit et nutriuit filium suum, et fuit maria per contemplationem, unde de ipsa dicitur in iio luce ante medium: Maria conseruabat omnia uerba hec.

 

 

Tractatus IV, Caput 5

 

 

De natiuitate beate marie uirginis

 

 

Quartum festum est de natiuitate beate uirginis, et legitur genealogia saluatoris, mattheus i in principio: Liber, que eadem est cum genealogia beate uirginis.

 

 

Tractatus IV, Caput 6

 

 

<De quatuor benedictiones marie>

 

 

Sunt autem ista iiiior festa secundum iiiior benedictiones, que sunt in salutatione ipsius, lucas i circa medium. Ad festum annuntiationis pertinet illud: Aue maria gratia plena. Tunc enim fuit plena, quando concepit saluatorem. Ad assumptionem pertinet illud: Dominus tecum. Ad natiuitatem pertinet istud: Benedicta tu in mulieribus. Ipsa enim sanctificata fuit in utero. Ad festum purificationis pertinet istud: Et benedictus fructus uentris tui, quando obtulit filium suum in templo.

 

 

Tractatus IV, Caput 7

 

 

De natiuitate beate marie uirginis

 

 

Sequitur de festo sancte crucis, quia post beatam uirginem spes nostra est in cruce. Sicut enim aqua baptismi sanctificatrix est suo modo per uirtutem sibi datam, sic sancta crux per quandam uitutem sibi datam sanctificatrix est et impressiua similitudinis dei, quia secundum latitudinem impressiua est caritatis, secundum longitudinem longanimitatis, secundum altitudinem spei, secundum profunditate timoris. Et hoc est misterium crucis. Vnde sub hoc tropo dicitur ei: Salua presentem cateruam. Frequenter autem in antiphonis subiugitur alleluia, quia finis crucis letitia est.

 

 

Tractatus IV, Caput 8

 

 

<De inuentione crucis>

 

 

fit autem duplex festum de cruce:

 

ium

Vnum de inuentione, quando ad tactum illius resuscitatus est mortuus. Et tunc legitur epistola de uio ad galatas post medium, in qua dicitur: Mihi absit gloriari et cetera. Et euangelium de xiiio matthei circa finem: Simile est regnum celorum thesauro abscondito in agro. Est enim crux thesaurus absconditus in agro ecclesie.

 

 

Tractatus IV, Caput 9

 

 

<De exaltatione crucis>

 

iium

Secundum est de exaltatione, quando eraclius abstulit eam cosdroe et reportauit ierusalem. Epistola est de iio ad philippenses ii ante medium: Christus factus est pro nobis obediens usque ad mortem.

 

 

Euangelium est de xiio iohannis post medium: Ego si exaltatus fuero a terra et cetera. Et quia consummatio crucis martirium est, propter hoc in festo crucis semper est festum aliquorum martyrum. Vnde recte faciunt quedam ecclesie, que in exaltatione sancte crucis cantant tres lectiones de martiribus.

 

 

Tractatus IV, Caput 10

 

 

De festo angelorum

 

 

Sequitur de angelis, quorum festum celebrat ecclesia propter causas supradictas et propter alias, quia uidelicet ipsi ministrant nobis, unde ad hebreos ii in principio uel i in fine: Omnes sunt administratorii spiritus et cetera, et quia pugnant pro nobis, unde apocalipsis xii ante medium: Michael et angeli eius preliabantur cum dracone. Maxime autem celebrat ecclesia festum michaelis archangeli, quia ipse est prepositus paradisi, id est ecclesie, et princeps milicie celestis, et quia ipse pugnat pro nobis et dedicauit basilicam in monte gargano, unde originem habuit festum angelorum.

 

 

Epistola sumitur de principio apocalipsis i circa principium: Significauit deus et cetera, | ubi dicitur: Et a uii spiritibus et cetera, id est ab uniuersitate angelorum.

 

fol. 151va

 

Euangelium de xuiiio matthei ante medium et in principio: Accesserunt discipuli et cetera, ubi dicitur: Angeli uident faciem patris mei, qui in celis est et cetera.

 

 

Tractatus IV, Caput 11

 

 

De festis sancti iohannis baptiste

 

 

Sequitur de festo beati iohannis baptiste, de quo facit ecclesia duplex festum, scilicet festum natiuitatis et festum decollationis.

 

De festo natiuitatis

festum natiuitatis facit, quia ipse sanctificatus fuit in utero, unde de ipso legitur, quod est in primo ieremie circa principium: Antequam exires de uulua, sanctificaui, et in xlix ysaie circa principium: Dominus ab utero uocauit me. Habet autem uigiliam, ut ipsum imitemur, quia artissime abstinentie fuit. Et quia ipse annuntiauit mane gratie, habet missam in mane, cuius introitus: Iustus ut palma florebit et cetera, de psalmo xci Bonum est confiteri.

 

 

Epistola de xluiii ysaie circa finem: Hec dicit dominus redemptor tuus sanctus israel: Ego dominus deus tuus docens te utilia et cetera.

 

 

Euangelium de io luce circa principium: Dixit zacharias ad angelum: Vnde hoc sciam. Et habet magnam missam: De uentre matris mee et cetera, de xlix ysaie circa principium. Cetera patent. Habent autem octauas in quibusdam ecclesiis, quia in octauo die circumcisionis apertum est os zacharie, lucas i circa finem.

 

De festo decollationis

Festum decollationis eius celebrat ecclesia, quia ipse passus est pro predicatione ueritatis, que deus est, sicut celebrat ecclesia festum de machabeis, qui sunt exemplum martiribus noue legis. Quia superi passi sunt pro lege carnali, multo fortius martires noue legis debent pati pro lege spirituali. Sed quia beatus precursor descendit ad inferos, non fit tantum festum de decollatione eius quantum de natiuitate.

 

 

Tractatus IV, Caput 12

 

 

De festis apostolorum

 

 

Sequitur de apostolis, qui fundauerunt ecclesiam, quorum unum est officium, quia eorum una electio exceptis paucis priuilegatis, sicut beato petro et paulo et iohanne euangelista, et habent de iure uigilias, id est ieiunia ante festum. Solebant enim in primitiua ecclesia homines uigilare in festis sanctorum. Sed quia multa mala fiebant ibi, commutauit ecclesia uigilias illas in ieiunia, unde adhuc retinet nomen antiquum.

 

 

Ieiunamus autem, quia, Si compatimur, et conregnabimus, ad romanos uiii circa medium. Habent ergo de iure omnes uigilias preter quosdam, qui excepti sunt quibusdam causis spiritualibus, et habent octauas, quia proprie octaue sunt apostolorum et martyrum, qui contempnendo uitam corporalem testimonium prohibent de uiiia resurrectionis.

 

 

Tractatus IV, Caput 13

 

 

De festis euangelistarum

 

 

Post apostolos ueneratur ecclesia euangelistas, qui non euangelium predicauerunt, sed scripserunt. Qui figurati sunt per iiiior animalia, que uidit ezechiel i circa medium, et per illa que uidit beatus iohannes in apocalipsi iiii circa medium, unde et de ezechiel et de apocalipsi cantatur in festis euangelistarum.

 

 

Introitus misse est: Os iusti meditabitur iusticia uel sapientiam, de psalmo xxxui Noli emulari. Sed quia beatus iohannes non solum spiritu intelligentie et sapientie, sed etiam spiritu prophetico plenus fuit, propter hoc cantatur de ipso: In medio ecclesie et cetera, de ecclesiastici xu circa principium.

 

 

Habent autem apostoli et euangeliste et | omnes discipuli domini, qui missi fuerunt ab ipso, immediate post euangelium: Credo in unum deum et cetera, quia apostoli id composuerunt, quilibet aliquid ponens. Beata uirgo habet, quia ibi dicitur: Natus ex maria uirgine. Beata magdalena habet, quia ipsa fuit apostolorum apostola. Beatus precursor habet in festo natiuitatis, quia de ipso dicitur: fuit homo missus a deo, iohannes i circa principium.

fol. 151vb

 

Tractatus IV, Caput 14

 

 

<Caput de martyribus deest.>

 

 

Tractatus IV, Caput 15

 

 

De festis confessorum

 

 

Sequitur de confessoribus, qui diuiduntur in episcopos et non episcopos. Et de episcopos cantatur: Ecce sacerdos magnus, de ecclesiastici xliiii circa medium, et: Inueni dauid seruum meum et cetera, de lxxxuiii psalmo Misericordias domini. Et in officio misse: Statuit ei dominus et cetera, ecclesiastici xlu circa principium. Cetera communia sunt.

 

 

Tractatus IV, Caput 16

 

 

De festis uirginum

 

 

Sequitur de uirginibus. Pleraque responsoria summuntur de psalmo epitalamico xliiii, scilicet: Eructauit cor meum uerbum bonum, quia uirgines sponse dei sunt proprie. De uirginibus autem, que fuerunt martires, proprie cantatur in officio misse: Loquebar de testimoniis tuis et cetera, de psalmo cxuiii Beati immaculati, ibi: Et ueniat. Omnia alia communia sunt. Sed in festo beate agathe proprie cantatur: Gaudeamus omnes in domino et cetera, quia legitur de ipsa, quod letissima ibat ad passionem.

 

 

Tractatus 5, Caput 1

 

 

De secunda parte scilicet de templo materiali et festo dedicationis

 

 

Sequitur de festo dedicationis, quod sollempnissime celebratur, quia etiam in ueteri lege celebratur, ut patet in uiii tercii regi per totum et in iiii primi machabeorum post medium. Dominus festum istud approbauit per presentiam suam, unde in xo ioannis post medium: facta sunt encenia in ierosolimis, et hyemps erat.

 

 

Celebratur autem octo diebus et in ueteri lege et in noua, quia significat dedicationem, que fiet in uiiia resurrectionis, quando ecclesia in anima et in corpore deo dicabitur.

 

De officio siue seruitio

Et quia tam in ueteri quam in noua celebrata fuit dedicatio, cantatur et legitur et de ueteri et de noua, scilicet de iacob et salomone et machabeis et apocalipsi. Iacob autem erexit lapidem in titulum, fundens oleum desuper, genesis xxuiii cica finem. Iacob significat prelatum, qui primum lapidem ponit in fundatione ecclesie, et lapis ille significat christum super quem fundatur ecclesia.

 

De officio misse

 

In officio misse sumitur introitus de uerbis Iacob, xxuiii genesis circa finem: Terribilis est locus iste et cetera. Epistola de xxi apocalipsis circa medium: Vidi sanctam ciuitatem et cetera. Graduale: Locus iste a deo factus est, inestimabile sacramentum. Est enim sacramentum triumphantis ecclesie. Versus: Deus cui astant et cetera. Alleluia: Adorabo ad templum sanctum et cetera, de psalmo cxxxuii Confitebor.

 

 

Euangelium in quibusdam ecclesiis de zacheo in xix luce circa principium, quia in fine dicitur: Hodie salus huic domui facta est. In aliis de uii mathei ii circa finem, ubi dicitur de domo fundata supra firmam petram. Offertorium de uerbis salomonis, de iiio Regum uiii circa finem: Domine deus in simplicitate cordis et cetera. Postcommunio ysaie lui circa finem: Domus mea domus orationis uocabitur, et luce xi circa principium.

 

De officio matutinali

In matutinali officio sumuntur responsoria aut de genesi aut de salomone aut de ysaia aut de thobia aut de apocalipsi, et in omnibus psalmis sit mentio aut de tabernaculo aut de atrio aut de fundamento aut de portis aut de oratione aut de ciuitate aut de | refugio, quod est ecclesia.

 

 

 

 

fol. 152ra

 

Tractatus 5, Caput 2

 

 

 <De dedicatione>

 

Quis dedicat

Est autem solius episcopi dedicare ecclesiam, quia ipse solus gerit uicem christi, cuius est dedicare ecclesiam spiritualiter.

 

Quomodo

Dedicat autem sic: Primo quasi baptizat exterius, aspergens eam ter exterius aqua benedicta, quod significat trinam immersionem baptesimi. Et hoc faciens ter circuit eam; et in illo trino circuitu, cum peruenit ad portam, ter percutit superliminare porte, dicens illud de psalmo xxiii Domini est terra: Tollite portas principes uestras et eleuamini porte eternales et introibit rex glorie. Et diaconus latens intus respondet: Quis est iste rex glorie?, de eodem psalmo.

 

De trina percussione

Trina percussio, significat trinum dominium christi, quod dicit apostolus: In nomine ihesu, omne genu flectat celestium, terrestium et infernorum, ad philippenses ii circa medium. Superliminare significat rationem, que debet aperiri christo per consensum. Diaconus querens: Quis est iste rex glorie, significat illos, qui adhuc non habent fidem de christo.

 

De apertione portarum

facta trina percussione aperiuntur porte, quia per uirtutem trinitatis tolluntur porte mortis de cordibus fidelium, scilicet malus timor et malus amor, et eleuantur porte eternales, scilicet timor dei et amor dei.

 

 

Hoc facto intrat episcopus cum clero et populo, dicens ter: Pax huic domui, quia christus triplicem pacem fecit: Inter deum et hominem, inter angelum et hominem, inter hominem et hominem. Hoc facto inclinat se et orat pro ecclesia dedicanda. Postea erigens se orationem dicit sine Dominus uobiscum, significans, quod illi, qui nondum sunt dedicati deo, non sunt digni tali salutatione et aplausione.

 

De duodecim luminaribus

Sunt autem accensa intra ecclesiam xii luminaria iuxta xii cruces, qui significant xii apostolos, qui illuminauerunt mundum per fidem crucifixi.

 

 

Postea dicit: Deus in adiutorium meum intende, sine alleluia, quia qui adhuc non sunt baptizati, non sunt digni audire cantum angelicum.

 

De scriptura

Postea scribit in ecclesia alphabetum grece et latine in sabulo uel in cinere cum baculo pastorali, que scriptio significat cathecismum. Scribit autem cancellando incipiens a sinistro latere orientis et procedens usque ad dextrum latus occidentis, et postea a dextro latere orientis, usque ad sinistrum occidentis. Et hec cancellatio idem significat quod cancellatio manuum iacob super effraym et manassem, que habetur in xluiii genesis circa medium. Gentiles enim qui prius erant a sinistris modo sunt a dextris, et iudei econuerso.

 

De benedictione aque

Postmodum episcopus benedicit aquam cum sale et cinere et uino linphato. Aqua significat populum, sal sapientiam diuinam, cinis memoriam passionis dominice, uinum linphatum christum in utraque natura. Et populum per sapientiam et memoriam passionis christi unitur christo.

 

 

Postea facit aspersorium de ysopo. Ysopus crescit in petra et purgat tumores et significat humilitatem. Postea accedit ad altare et aspergit illud septies circumeundo, quia in baptesimo datur septiformis gratia. Circuitus quem facit significat diligentiam, quam debet habere prelatus circa subditos.

 

De aspersione

Postea aspergit interius ecclesiam ter, sicut prius asperserat ter exterius, et idem significat. Et dum hec fiunt, cantat clerus psalmum lxuii: Exurgat deus et dissipentur et cetera, et xc: Qui habitat in adiutorio altissimi et cetera. Et episcopus dicit: Domus mea, | domus orationis uocabitur, ysaie lui circa finem.

 

 

 

 

fol. 152rb

De linitione altaris ex oleo

Linit etiam quattuor cornua altaris oleo sancto. Oleum significat nitorem conscientie, quattuor cornua significant ecclesiam in iiiior partibus orbis. Et imponit thus, quod significat deuotionem orationis. Et abstergit altare lintheo albo et mundo, quia per humanitatem christi magis ac magis purificamur.

 

De unctione altaris ex crismate

Postea ungit altare ex crismate, quod constat ex oleo, quantum ad nitorem conscientie, et balsamo, quantum ad odorem bone fame. Vnctio altaris significat unctionem christi. Vnde tunc dicit episcopus: Vnxit te deus, deus tuus, oleo leticie et cetera, de psalmo xliiii Eructauit.

 

De xii crucibus quas ungit episcopus

Postea inungit xii cruces, quia ab unctione christi uncti sunt apostoli primo et postea alii fideles; unde: Sicut unguentum in capite, quod descendit in barbam, barbam aaron, quod descendit in oram uestimenti eius, de psalmo cxxxii Ecce quam bonum.

 

De indumento altaris

Ad ultimum induit altare uestimentis albis, quia post predicta nichil aliud restat, nisi ut anima induatur stola immortalitatis.

 

Questio

Sed cum modo non sit tempus figurarum, queritur, quare istas figuras obseruat ecclesia.

 

Solutio

Et solutio est ad hoc, quod figure, que significabant aliquid futurum, cessauerunt, quando uenit res. Sed iste figure significant, quod fit spiritualiter, scilicet inuisibiliter in anima. Vnde per uisibilia aliquo modo indigemus instrui de inuisibilibus.

 

 

Tractatus VI

 

 

De iiia parte scilicet a quibus personis exercentur officia ecclesiastica et de indumentis earum

 

 

Consequenter dicendum est de uestimentis ministrorum, et qualiter adaptantur uestimentis sacerdotum ueteris legis. Sciendum ergo, quod pontifex ueteris testamenti habebat octo uestimenta siue ornamenta.

 

im

Primo lauabat se in lutere, et sic lotus, exodus xl circa principium, induebat se feminalibus, non moyses induebat eum, exodus xxuiii in fine. Per feminalia significatur abstinentia a coitu etiam licito, quia quando sacerdos in uice sua ministrabat, abstinebat se ab amplexu uxoris. Et quia huius continentia uoluntaria est et non ex precepto, moyses id est lex non induebat sacerdotem feminalibus.

 

iim

Secundum uestimentum, erat linea stricta, que bissina erat, et significat mundiciam carnis, iuxta illud ysaia lii circa fine: Mundamini qui fertis uasa domini.

 

iiim

Tercium erat baltheus, qui erat ex iiiior preciosis coloribus, uidelicet ex iacincto, purpura, bisso, coccoque bis tincto, exodus xxxix circa principium, et significat quattuor: Per bissum, qui de terra, significatur terra, per purpuram mare, quia est de pisce marino, per iacinctum, qui habet colorem celestem, aer, per coccum ignis. Quod cingebat se huius lintheo, significat, quod sacerdos debet instringere in se omnes malos motus, qui surgunt ex iiiior proprietatibus elementorum.

 

iiiim

Quartum erat cydaris siue thyara, et quia stringit caput, in quo sunt sensus, significat, quod sacerdos debet in se compescere delectationes sensibiles. hec quattuor uestimenta communia erant omnibus sacerdotibus.

 

um

Sed preter ista, habebat solus pontifex alia quattuor, quorum primum erat tunica iacinctina poderis, id est talaris, habens in extremitate interscalari modo tintinnabula et malogranata. Per quod iacinctina significat celestem uitam, | quam debent habere ministri ecclesie, per tintinnabulum predicatio, per malogranata exemplum bone uite, quo reficiuntur infirmi.

 

 

 

fol. 152va

uim

Secundum erat superhumerale, quod dependebat a posteriori et ab anteriori usque ad umbilicum et habebat duos lapides onichinos, unum in dextero humero, alium in sinistro, in quibus erat sculpta nomina xii filiorum israel, sex in uno, sex in alio; et significat bonam operationem ad imitationem patriarcharum.

 

uiim

Tercium erat rationale iudicii, quod ponebatur in pectore et erat quadrangulum factum de iiiior coloribus; et erant in eo scripta hec duo nomina: doctrina et ueritas; et erant ibi xii lapides in quattuor ordinis, in quibus scripta erant nomina xii filiorum israel; et significat scientiam et doctrinam, quam debent habere ministri ecclesie, maxime prelati.

 

uiiim

Quartum erat lamina aurea superposita thiare, in qua scriptum erat nomen domini tetragramaton, quod sonat principium uite, passionis; et significat lamina illa, quod ad maiestatem dei et claritatem omnia eterna referenda sunt.

 

 

De hiis uestimentis habetur exodus xxuiii per totum, et xxxix per totum, et leuiticus uiii circa principium.

 

 

Loco feminalium, nichil successit in uestibus nostrorum ministrorum. Iugem enim et perpetuam debent habere continentiam, quod non ministri ueteris testamenti. Sed loco linee stricte successit alba, sed amplior, quia amplior castitas uel mundicia in nouo testamento quam in ueteri.

 

 

Baltheo successit cingulum eiusdem significationis. Cidari mitra pontificalis, sed amplioris significationis, quia preter restrictionem sensibilium delectationum, significat per cornua scientiam duorum testamentorum.

 

 

Tunice iacinctine successit tunica subdiaconi, dalmatica diaconi, casula sacerdotis, strictior in subdiacono, amplior in diacono, et iterum amplior in sacerdote, secundum quod maioris et minoris perfectionis debent esse. Episcopus autem, quando celebrat in magnis sollempnitatibus, habet tunicam, dalmaticam et casulam, quia ipse debet habere omnimodam perfectionem.

 

 

Superhumerali successit amictus, qui super humeros portatur.

 

 

Rationali nichil successit, nisi quod episcopus, quando de nouo recipitur in ecclesia sua, ante pectus defert textum euangelii. Lamine auree nichil successit nisi crux et imitatio passionis christi uel id, quod facit acolitus in missa eleuando patenam.

 

 

Habet autem episcopus noster sandalia clausa ab inferiori, aperta a superiori, quia non debet habere affectum ad terram, sed tantum ad celum. Hoc ornamentum non habebant sacerdotes ueteris testamenti, quia illis promittebantur temporalia.

 

 

Habet caligas iacinctinas uel alteri colori propter rectitudinem operum et propter predicationem euangelii; unde apostolus ad ephesios ui post medium: Calciati pedes in preparatione euangelii pacis.

 

 

Habent omnes ministri manipulum stringentem sinistram. Dextram enim debent habere ad spiritualia et sinistram ligatam ad temporalia.

 

 

Habent et maiores ministri stolam, que significat iugum domini leue, et ligatur a dextris | et a sinistris, quod significat pacientiam.

 

fol.152vb

 

Explicit summa magistri willermi altisiodorensis de officiis ecclesiasticis.

 

 

Cambrai, Bibliothèque Municipale, Ms. 259 A,
fol. 130ra-152va